Atëherë ai nuk kishte fituar ende një çmim Nobel. Nuk kishte shkruar “100 vjet vetmi”. Nuk ishte ende “El Gabo”. Atëherë ishte thjesht në kërkim të së vërtetës, për të përgatitur realizmin e tij magjik.
Gjithçka kthehet në gossip, madje edhe një krim, dhe çdo gjë ndërtohet në prapaskenë shpesh herë nga gazetarë të dështuar, që nuk kanë arritur të vetërealizohen as në akademi, as në redaksi dhe as në gazetarinë autoritare, por që në fakt sot po përjetojnë pranverën e tyre, ose të paktën kështu mendojmë.
Mendoj se Ismail Kadare mund t’i shërbente këtij eventi dhe eventeve të ngjashme në Shqipëri në shumë mënyra të tjera, por jo më duke fituar një çmim. Çështja thelbësore është: Do t’i përdorim çmimet për të vlerësuar autorët, apo do të përdorim autorët për t’i dhënë vlerë çmimeve?
Duke lexuar romanin e Teodor Kekos njeh më mirë edhe botëkuptimin e tij social e politik, i cili natyrshëm është në anën e lirisë, që mbron individin përkundrejt turmës. Për Teodor Kekon pasuri është “uni”, jo kolektivi. Mbi të gjitha është ndjenja, jo logjika. Për të, dinjiteti, edhe në qoftë e vetmja gjë që i mbetet, është më i rëndësishmi. E shkroi në vepra, e zbatoi edhe në jetë.
Gjuha e jetës dhe gjuha e letërsisë nuk u binden ligjeve të rrepta pasi qëllimi i tyre nuk është të thonë të vërteta, por të arrijnë fitore. Nga ana tjetër, gjuha e shkencës ka përgjegjësinë t’i qëndrojë stoike tundimeve, pasi ajo duhet të thotë vetëm të vërteta.
Problemi i njerëzimit është se budallenjtë janë shumë të sigurt në vetvete, ndërsa të mençurit plot me dyshime.
Duke ndjekur botën e sotme të spektaklit, ku fama më shumë arrihet jashtë skene se sa brenda saj, nuk ka si mos të të bëjë përshtypje konservatorizmi i një prej simboleve të Italisë për disa dekada. E vërteta është se ashtu si në çdo gjë, filozofia e Celentanos nuk ka ndryshuar.
E rrethuar nga qen dhe mace, e ulur në një dhomë të vogël të tejmbushur me libra dhe letra, Catherine Camus tregon për marrëdhënien me babain e saj, si zbuloi se Camus kishte një të dashur e megjithatë nuk u nda kurrë nga bashkëshortja, takimi me María Casarès dhe dyshimet për vrasjen e tij.
Të dobëtit mund t’i shtypësh, ose mund t’u japësh dinjitet. Kafshët mund t’i vrasësh kafshërisht, ose të përpiqesh t’i trajtosh njerëzisht. Prandaj forca e një shoqërie shihet në mënyrën se si sillet me të dobëtit, njerëz apo kafshë qofshin. Se si instiktit nuk i përgjigjet me instikt, por me arsye.
Ka bërë xhiron e botës historia e Denis Karagodin, 34-vjeçar nga Tomsku në Siberi. Ai është stërnipi i një prej të ekzekutuarve në vitin 1938 dhe tani ka gjetur emrat e vrasësve të stërgjyshit dhe i ka publikuar online, duke nxitur reagimin e Yulias, mbesës së një prej xhelatëve e cila në një letër prekëse i kërkonte falje: “Prej disa netësh nuk mund të fle. Tani po njihem me një faqe të turpshme të historisë së familjes sime. Jam tërësisht në anën tuaj, por asgjë nuk do të ndryshojë në shoqërinë tonë për sa kohë nuk do të zbardhet e vërteta.”
