Yuval Noah Harari: Zgjedhjet që do të përcaktojnë të ardhmen

Sfida që na shpalli Covid-19 duhet ta bëjë njerëzimin të “mbyllë kufijtë mes virusit dhe njeriut”, jo të mbyllen kufijtë mes njerëzve dhe mes shteteve. Yuval Noah Harari, historiani izraelit që falë tre librave të tij është bërë ndër intelektualët më të ndjekur në botë, në këtë intervistë telefonike flet për lidershipin e munguar global në kohë krize dhe me dy zgjedhjet që mund të diktojnë të ardhmen tonë.

Kjo pandemi është kriza më e madhe globale e gjeneratës sonë?
Me sa duket po. Tashmë ka prekur gjithë botën dhe do të ketë pasoja të thella si nga pikëpamja shëndetësore ashtu edhe nga ajo ekonomike. Stuhia e virusit në një farë pike do të kalojë, por zgjedhjet që bëjmë këto ditë për ta përballuar mund të ndryshojnë jetët tona për shumë kohë.

Bëhet fjalë për një sfidë më të vështirë se ajo e krizës financiare të vitit 2008 dhe të ndryshimeve klimatike?
Është më e rëndë se kolapsi financiar, sepse nuk është vetëm një krizë ekonomike, por mund të transformojë çdo aspekt të jetës sonë sociale. Nuk është më e madhe se ndryshimi klimatik, pasi kemi mjetet për ta zgjidhur në mënyrë pozitive, relativisht më shpejt krahasuar me dëmet e shkaktuara nga ndotja. Por nëse do të bëjmë zgjedhjet e gabuara, druhem se kriza e koronavirusit do të ketë pasoja të rënda në afatgjatë.

Cilat zgjedhje? Për të perifrazuar titullin e librit tuaj të fundit, a mund të jetë koronavirusi një leksion i njëzetë e dytë?
Dy zgjedhje në fakt: mes nacionalizmit që shkakton izolim dhe solidaritetit global dhe mes kontrollit totalitar dhe emancipimit të qytetarëve. Të marrim të parën. Çdo shtet mund të tentojë ta përballojë i vetëm pandeminë ose mund të ndërmarrë një plan global veprimi. E dyta lidhet me tundimin totalitar për të kontrolluar çdo gjë nga lart, me shtetin e fortë që ndërmerr çdo masë, apo t’u japësh më shumë përgjegjësi qytetarëve, me vetëdijen se vetëm një popullsi e ditur dhe me një sens të fortë qytetarie mund të kuptojë se çfarë është e nevojshme për të ndaluar virusin. Qartësisht uroj të prevalojë opsioni i dytë në të dyja rastet, përndryshe do të kemi një botë të mbyllur në vetvete, më pak të sigurt dhe më pak demokratike.

Nuk do të sjellë pandemia fundin e globalizimit?
Për mua duhet të sjellë një globalizim më të mirë. Mbyllja është përgjigja e gabuar. Pandemitë kanë ekzistuar edhe në një botë të mbyllur si ajo e Mesjetës, kur Murtaja e Zezë vrau një të tretën e popullsisë në tokë. Duhet të kthehemi në epokën e gurit, në të cilën njerëzit jetuan në aglomerate të vogla pa kontakte mes njëri-tjetrit, për të parë një model të shoqërisë të mbyllur ndaj epidemive. Sot vetëm bashkëpunimi, solidariteti dhe një përpjekje e përbashkët mund ta zgjidhin problemin dhe të hedhin një hap përpara për shoqërinë tonë. Duhet të mbyllim kufirin mes virusit dhe njeriut, jo kufijtë mes njerëzve apo mes shteteve.

Por “globalizimi” është një term që shumë në Perëndim vazhdojnë ta konsiderojnë negativ.
Globalizimi nuk mund të gjykohet bardh e zi. Madje edhe ushqimi italian është produkt i globalizimit. Gjithmonë ka qenë kështu. Ishin pushtuesit spanjollë që çuan në Itali domatet nga Amerika Latine. Nëse dikush është kundër globalizimit, nuk duhet të hajë më spageti me salcë.

Ju keni shkruar se në këtë krizë të pashembullt të vitit 2020 mungon një lidership global. Në të shkuarën, në dy luftërat botërore, këtë rol e mori Amerika. A mund ta rimarrë nëse Joe Biden mund Donald Trump, apo u takon të tjerëve tani roli i liderit?
Për momentin Amerika as nuk po tenton të marrë rolin e liderit global. Përveç faktit se Trump në fillim e mohoi koronavirusin si një kërcënim serioz dhe më pas vonoi të ndërhynte, edhe pse tani vazhdon të thotë “America first”. Në fakt po e arrin atë që donte, Amerika po bëhet e para për sa i përket numrit të të infektuarve dhe viktimave. Por edhe nëse në nëntor Trump do të humbasë dhe në Shtëpinë e Bardhë do të vijë Joe Biden, erozioni i besimit ndaj Amerikës në këto katër vitet e fundit ishte kaq i thellë sa nuk do të jetë e lehtë të rikuperohet. Për të pasur një lidership botëror, bota nuk mund të presë çdo katër vite për të parë se cili është presidenti i Shteteve të Bashkuara. Duhet të mbështetemi më shumë në vende të tjera dhe në organizma ndërkombëtarë, që nga OKB te Bashkimi Europian, te G20 dhe te Organizata Botërore e Shëndetësisë. Shpresoj që koronavirusi të shërbejë edhe për të theksuar nevojën e bashkëpunimit dhe solidaritetit global.

Ju ku ndiheni më mirë në shtëpi? Në moshav? Në qytetin e vjetër të Jeruzalemit? Në plazhin kozmopolit të Tel Avivit?
Jetoj në një moshav, një vend tipik bujqësor, dhe më pëlqen sepse është i qetë dhe njëkohësisht pranë një qyteti vibrant dhe kozmopolitan siç me të drejtë e quajtët Tel Avivin. Shkoj në Jeruzalem sepse jap mësime historie në Universitetin Hebraik, por Qyteti i Shenjtë është një vend plot tension, ku shumë njerëz urrejnë njerëz të tjerë. Ndihet në ajër. Nuk do të jetoja.

Por situata politike në Izrael duket më se e qetë…
Jemi në një stinë kaosi, në të cilën koronavirusi shërbeu si tundim për ta instrumentalizuar pandeminë me qëllim shpalljen e gjendjes së emergjencës dhe implementimin e masave të jashtëzakonshme. Me këtë rrezik po përballen edhe vende të tjera, vendosjen e regjimeve antidemokratike me pretekstin për të luftuar Covid 19.

Duke qenë se ju e keni pjesë të përditshmërisë, a e sugjeroni meditimin në këto ditë kur të gjithë jemi të mbyllur në shtëpi?
Unë e praktikoj dy orë në ditë edhe në kohë normale. Më ndihmon të arrij një ekuilibër. Në fund të fundit, meditimi të ndihmon të njohësh veten, ankthet, gjërat që të frikësojnë, të cilat vazhdojnë të ekzistojnë për mëson t’i kontrollosh dhe të bashkëjetosh me to. Dhe në një moment krize, ka shumë nevojë për ekulibra dhe vetëdije.

*Yuval Noah Harari është autor i librave bestseller “Sapiens, një histori e shkurtër e njerëzimit” dhe “Homo Deus, një histori e shkurtër e së nesërmes” dhe “21 leksione për shekullin e 21”. Është profesor në Universitetin Hebraik të Jeruzalemit. Intervista e botuar në “La Repubblica” më 15 prill 2020 është shqipëruar nga Erjon Uka. Botuar edhe në Tiranapost.al