Fama e mbivlerësuar, ndërsa pafajësinë nuk duhet ta ngatërrojmë me naivitetin

Nga Sandro Veronesi/ I qeshur, elastik dhe rrezatues në qendër të një imazhi perfekt, me një abazhur të ndezur, një pasqyrë të zezë dhe një fotografi familjare që duket në raftet pas shpatullave të tij, ja ku duket sërish, i dukshëm dhe i gjallë siç ishte gjatë dy mandateve presidencialë.

Unë nuk ndihem i frikësuar, sepse jam përgatitur, i kam gati pyetjet, regjistruesi ka nisur tashmë dhe në fund të fundit unë po bëj punën time. Por sesa shumë do të thotë kjo prani e tij në shtëpinë time e tregon shprehja mes mosbesimit dhe ritualit të përheshëm të gruas dhe vajzës sime, të ulura përballë meje, përpara derës dhe jashtë kornizës së ekranit, të ekspozuara ndaj bukurisë së tij vetëm përmes zërit të thellë dhe lëmuar.

Përgjatë gjithë intervistës do të qëndrojnë aty, të palëvizura, të heshtura, për të komunikuar vetëm ndonjëherë me letra të vogla misterioze. E fundit gjë që më thonë shumë pak para fillimit të lidhjes, është se kam një njollë në bluzë dhe se gjithmonë u dashkërka të biem në sy për këto gjëra! Por përveçse nuk më rezulton kështu, gjithsesi u pashë në pasqyrë dhe nuk vura re asnjë njollë, pikërisht në momentin kur Barack Obama u shfaq në ekran duke më përshëndetur me dorë. Vura re këmishën e tij të patëmetë që del e tepron për të dy dhe u ndjeva i sigurt se gjithçka do të shkonte mirë.

***

Sandro Veronesi: Do të doja të nisja me një prej pyetjeve që ju vetë bëni në libër. Këtë e thoni në faqen 16, kur pyesni se çfarë do të ndodhte nëse në vend se të kalonit në sferën e “lartë” të politikës, të mbeteshit në organizatën bazë të komunitetit me ngjyrë, ku nisët gjithçka. Pra nëse do të bëheshit një hero vendor, lokal, siç thoni ju vetë, në vend se të bëheshit një hero global.

Barack Obama: Epo një prej temave të librit është pikërisht kjo: si mund të nxitet më mirë ndryshimi social, nga brenda apo së jashtmi? Frymëzimi im fillestar vinte i gjithi nga ata që ishin persona jo të zakonshëm ose nga lëvizjet dhe nismat sociale. Nuk isha veçanërisht i frymëzuar nga politikanët. Por pastaj e hodha këtë hap dhe vendosa të luaja brenda sistemit: nisa të punoja në administratën e shtetit të Illinoisit, pastaj në atë kombëtare si Senator dhe në fund u zgjodha President. Por siç mund të mbani mend, në libër përshkruaj një fjalim që kam mbajtur në Pragë mbi çarmatimin bërthamor dhe duke parë gjithë ata të rinj në publik, m’u kujtua viti 1989 kur isha i ri dhe doja të luftoja ndaj sistemit, e kuptova me një lloj melankolie se mendimi dhe zemra ime gjendeshin në turmë dhe jo në podium. Besoj se kam arritur në përfundimin se na nevojiten të dyja palët, si njerëzit që rrinë jashtë sistemit, pra heronjtë lokalë që ndërtojnë besim dhe marrëdhënie duke i dhënë zë kujt nuk ka, ashtu edhe njerëzit me integritet dhe të sinqertë të cilët që nga brenda dëgjojnë ato zëra dhe i përkthejnë në veprime praktike, qoftë në formën e ligjeve apo në iniciativa politike. Po, ka nevojë për të dyja palët, sepse kemi parë se si në gjithë botën ekzistojnë megafonë që i japin zë liderëve të aftë për të ushqyer impulset më negative te njerëzit dhe që mund të errësojnë gjithçka që bëjnë heronjtë lokalë. Por nga ana tjetër, nëse ke vetëm politikanë të sinqetë në qeveri pa asnjë lëvizje sociale nën ta, në më të shumtën e rasteve nuk arrijnë të bëjnë asgjë. Prandaj një pjesë e mirë e punës që po bëj tani është përqëndrimi në mbështetjen e këtyre heronjve lokalë, kryesisht të rinj të shpërndarë nëpër botë. Këtë bëjmë me fondacionin tonë, sepse unë besoj që demokracitë tona funksionojnë më mirë kur njerëzit hyjnë në kontakt me njëri-tjetrin edhe në një shkallë më të vogël, nëse ndihen më të përgjegjshëm në mënyrë reciproke dhe më pas gjithë këtë e përkthejnë në një sërë rrjetash, komunitetesh, lëvizjesh, kulturash më të gjëra, të cilat nga ana e tyre sjellin ndryshimin e vërtetë.

Sandro Veronesi: Piëkrisht në momentin e kthesës së jetës suaj, kur ishin gati duke lënë lëvizjet në bazë për të shkuar të Harvard, pra po hiqnit dorë së qeni i jashtëm për t’u bërë pjesë e sistemit, tregoni se u gjendët në vështirësi. Është një thënie e veçantë, e shqiptuar nga mamaja juaj për t’ju bërë të shkonit në Harvard pa bërë shumë naze, që unë do ta kujtoj gjithmonë: “Të mbetesh trokë, është e mbivlerësuar”. A mund të më thoni ndonjë gjë që sot është e mbivlerësuar?

Barack Obama: Fama është e mbivlerësuar. Jetojmë në kohët e rrjeteve sociale dhe shoh te të rinjtë këtë mani për ta afishuar jetën e tyre në ekran për t’u ndjerë të pranuar nga “likes” dhe nga komentet e të panjohurve, e kjo mendoj shkakton një deformim sepse dihet që në shoqërinë bashkëkohore është e mundshme të bësh pará thjesht duke qenë i famshëm, të paktën qoftë edhe për një periudhë të shkurtër, por në dëm të punës dhe të vlerave më të rëndësishme dhe të qëndrueshme. Tani, unë jam gjithmonë shumë i kujdesshëm kur u them këto gjëra vajzave të mia ose kujtdo tjetër, sepse padyshim që kam privilegjin të jem bërë shumë i famshëm dhe megjithatë edhe kjo ka shumë disavantazhe, siç shkruaj në libër, si për shembull një izolim i cili vjen nga fakti që të gjithë e dinë kush je, humbja e anonimatit, pamundësia.

Sandro Veronesi: Springfield. Është qyteti ku keni nisur karrierën tuaj politike, ku edhe Abraham Lincoln nisi të tijën, por është edhe qyteti i Homer Simpson. Praktikisht ju u gjendët në fillim të rrugëtimit tuaj politik mes Abraham Lincoln dhe Homer Simpson: E njihni Amerikën tuaj në këtë situatë?

Barack Obama: Po. Edhe pse nuk kam folur kurrë me krijuesit e Simpson, jam i sigurt se zgjedhja e atij qyteti nuk është rastësi. Springfield është arketipi i qytetit amerikan, me pikat e forta dhe pikat e dobëta: nga njëra anë kemi përditshmërinë, jetën e qetë, komunitetet e vogla të fqinjëve dhe këtu akumulohet një forcë e madhe. Edhe Tocqueville ka shkruar për lidhjet që krijohen nga të gjitha marrëdhëniet dhe komunitetet në qytetet e vogla amerikane, por është po aq e vërtetë se ka momente ku ajo Amerikë mund të tregohet mosbesuese ndaj të huajve, ose sektare në përcaktimin se çfarë është një jetë e mirë dhe një qytetar i mirë dhe kush është dhe kush nuk është i tillë. Springfield, i cili është kryeqyteti i shtetit të Illinoisit, ku Lincoln-i shërbeu për një legjislaturë në parlamentin shtetëror, mendoj se vëretë është përfaqësues i gjithë kësaj. Është një qytet shumë i bukur, plot me njerëz të zotë, por që mbart edhe tensione raciale dhe disa nga sfidat e njëjta që shihen në të gjithë Amerikën, ndryshimet në klasa dhe parokializëm, si dhe forcën e pabesueshme të shprehur nga familjet dhe komunitetet që kujdesen për njëri-tjetrin dhe punojnë së bashku etj. Gjatë karrierës time politike unë jam përpjekur gjithmonë të argumentoj se kontradiktat e Amerikës nuk duhet të injorohen, përkundrazi, ato duhet të përqafohen. Forca e madhe e vendit tonë qëndron në faktin se është i madh, i ndërlikuar dhe i diversifikuar dhe nëse na duhet të jemi të vetëdijshëm për tensionet më të errëta që përshkojnë historinë tonë, kjo nuk do të thotë se duhet të injorojmë këtë forcë të madhe. Sot po e shohim në nivele të ndryshme të skenës sonë politike, në veçanti në rizgjimin e vetëdijes së nxitur nga vrasja e George Floyd vitin e shkuar dhe protestat që e pasuan. Por shpesh, sidomos në media, çështja shtrohet në të atillë mënyrë që ty të duhet të zgjedhësh mes Amerikës, vendit të së mirës ku çdo gjë është perfekte, ose vendit të tmerrshëm të njollosur nga skllavëria dhe diskriminimi, dhe siç mund të jetë e vërtetë për çdo vend apo popull tjetër, të dyja mund të jenë të vërteta në të njëjtën kohë. Falë pjekurisë sonë demokratike, ne duhet të jemi në gjendje t’i pranojmë këto kontradikta dhe të punojmë për të mësuar prej tyre, dhe më pas t’i zgjidhim ato duke u përpjekur të mos përsërisim gabimet e bëra në të kaluarën duke konsoliduar ato elemente të karakterit tonë që kanë provuar se janë të denjë.

Sandro Veronesi: Një prej nismave tuaja kur ishit Senator, përpara se të zgjidheshit President, ishte një plan për përballimin e një pandemie të mundshme. Prandaj jam i detyruar t’ju pyes se cili është dallimi mes asaj që prisnit atëherë duke menduar për një pandemi dhe një pandemie të vërtetë.

Barack Obama: Atëherë, para së gjithash duhet të them se pavarësisht se cili është në pushtet, cila qeveri, cilët administratorë, pandemia gjithmonë do të mbetet një emergjencë shumë serioze. Isha i bindur si senator dhe kjo gjë më shqetësonte. Ishte arsyeja kryesore se përse organizova një grup special në Shtepinë e Bardhë që punonte rreth shpërthimit të mundshëm të një pandemie. Bëhej fjalë për një problem krejtësisht të parashikueshëm, por deri sa pandemia nuk do të shfaqej realisht nuk kishte mundësi për të qenë plotësisht gati. Nuk ke dijeni se cilat do të jenë viruset fillestare, nuk di se cilat mund të jenë trajtimet e mundshme, me çfarë shpejtësia do të përhapet pandemia, por ajo që ishte e parashikueshme ishte se në dekadën e ardhshme do të përballeshim me një pandemi. Shpesh herë ishim shumë pranë dhe gjatë presidencës sime ishim me fat që virusi H1N1 nuk u tregua aq vdekjeprurës dhe aq i aftë për t’u përhapur siç menduam në fillim. E pastaj epiedemia e Ebolas, shumë vdekjeprurëse, ndër të tjera e shkaktuar nga një virus veçanërisht jo i efektshëm, por i aftë të vrasë shumë njerëz në një mënyrë të tmerrshme, por që ne qemë në gjendje ta përmbanim pothuajse tërësisht në ato tre vende afrikane, duke mobilizuar një përpjekje ndërkombëtare. Thënë kjo, Amerika e menaxhoi shumë keq qasjen ndaj Covid-19. Nuk besoj se mund ta mohojë ndonjë se në atë moment kishim një president, pasardhësin tim, që vazhdimisht eklipsoi shkencën dhe promovoi informacionin e keq duke spekuluar politikisht dhe jo vetëm që nuk diti të përfitojë nga puna që kishim bërë ne, por çmontoi shumë prej strukturave që kishim ngritur për të përballuar një pandemi të mundshme. Koordinimi në shkallë ndërkombëtare ishte i pamjaftueshëm. Diçka që nisëm të bënim pas Ebolas ishte t’i dedikonim shumë kohë një vepre diplomatike mbi shëndetin publik global dhe krijimin e strukturave më të mira për të reaguar sa më shpejt të ishte e mundur në rastet e pandemisë. Kishim krijuar marrëdhënie reciproke mes shkencëtarëve të vendeve të ndryshme në mënyrë që të reagonim shpejt përballë këtyre lloj sëmundjesh: e gjitha kjo nuk ekzistonte më. Qartësisht që as qeveria kineze nuk ishte aq e disponueshme, arsye për të cilën nuk mund t’i vihet i gjithë faji Amerikës, por ajo që është plotësisht e vërtetë është se në të shkuarën, sa herë janë paraqitur sfida ndaj shëndetit publik, ne amerikanët kemi qenë liderët e nismave globale. Këtë herë nuk ishim dhe kjo pati një çmim të shtrenjtë, jo vetëm në vendin tonë ku patëm mbi 600,000 të vdekur me një përqindje shumë më të lartë se për shembull në Kanada, meqë e kemi në anën tjetër të kufirit dhe me një shpërndarje demografike të ngjashme, por patëm edhe mungesën e një udhëheqësie amerikane që të ishte në lartësinë e duhur e ndaj pandemia u kushtoi shumë të gjitha vendeve. Tani ajo që unë mendoj shumë sinqerisht është se na shkoi shumë më mirë nga sa e mendonim, për shkak të zhvillimit të shpejtë të vaksinave. Nuk iu dha asnjëherë mjaftueshëm rëndësi investimeve në kërkimet gjenomike në vitet e fundti, por pikërisht ishte kjo arsyeja se përse vaksina u realizua aq shpejt, sepse këto kerkime dhe këto metodologji të reja ishin në proces zhvillimi. Dhe Amerika për mua punoi më mirë se vendet e tjera në shpërndarjen e shpejtë të vaksinave, sepse pati një vullnet të fortë për të shpenzuar paratë në shpërndarjen më të shpejtë të mundshme pa u menduar apo pa u shqetësuar shumë për çmimin e vaksinave. Shqetësimi im më i madh në këtë pikë lidhet me garancitë për një shpërndarje të drejtë të vaksinave në një shkallë globale dhe kjo kërkon një udhëheqje globale, por fatmirësisht administrata Biden po koordinohet me vendet e tjera për të bërë të mundur që edhe shtetet e varfra t’i kenë shpejt vaksinat. Nëse ka një gjë që na mësoi kjo pandemi është se kur je përballë rreziqesh ndërkombëtare, qofshin këto pandemi, ndryshime klimatike, emigrime masive për shkak të konflikteve, varfëri apo shkatërrime natyrore, kufijtë nuk të mbrojnë më. Shohim tani se variantet e zhvilluara në Brazil dhe Indi po përhapen shpejt edhe në vendet e zhvilluara. Kjo e shpjegon mirë interesin që patëm për të garantuar disponibilitetin e shpejtë të vaksinës edhe në këto vende.

Sandro Veronesi: A mund të më jepni përkufizimin tuaj të fjalës pafajësi?

Barack Obama: Mendoj se të gjithë ne e njohim fuqinë, por edhe rrezikun që përfaqëson pafajësia, apo jo? Kur kam mbajtur atë fjalim mbi rëndësinë e shpresës, u mundova të përshkruaj ndryshimin mes shpresës këmbëngulëse të bazuar në realitet dhe asaj të bazuar mbi një injorancë të qëllimshme. Unë mendoj se shpesh herë ngatërrojmë pafajësinë me naivitetin, në kuptimin që bëjmë sikur çdo gjë shkon mirë nëse nuk flitet për racizëm, për nacionalizëm, nëse nuk flitet për keqtrajtimin e grave, apo nëse nuk flitet për luftërat dhe për kufijtë, e gjitha kjo zhduket. Ky është lloji i pafajësisë që nuk duhet t’ia lejojmë vetes. Por mund të ruajmë atë ndjenjë falë së cilës pavarësisht gjithçkaje, ruajmë ende aftësinë për të bërë zgjedhjet e duhura, aftësinë për të kryer veprimet njerëzore, të njohim njëri-tjetrin dhe ta trajtojmë njëri-tjetrin me mirësjellje. Prandaj edhe nëse nuk mund të ketë të vërteta absolute, ka gjëra që mund t’i konsiderojmë si të vërteta të bashkëndara, për shembull si t’i trajtojmë fëmijët, si të trajtojmë personat vurnerabël dhe ata më të moshuar. Një shoqëri e drejtë nuk mund të bazohet në pushtet dhe në forcë, por duhet të bazohet në diçka më thelbësore. Ja diçka që unë shpresoj se e kam ruajtur edhe pas gjithçkaje që kam lexuar, që kam parë dhe që kam bërë si President i Shteteve të Bashkuara të Amerikës, ajo që shpresoj se të gjithë ne do të jemi në gjendje ta ruajmë edhe gjatë plakjes: aftësinë për të besuar se gjërat mund të përmirësohen.

***

Ja, u krye. Kisha përgatitur 35 pyetje, pastaj 25, pastaj 15 dhe në fund pas udhëzimeve taksative të stafit të tij, u mjaftova me kaq. Por përgjigjet që mora ishin më se të mjaftueshme për të më hequr kuriozitetin më të rëndësishëm: A është ende ai? A është ende aty? Dhe përgjigja është po! Është ai dhe ndodhet aty, e kaq mjafton.

*Sandro Veronesi është shkrimtar dhe gazetar italian, dy herë fitues i çmimit më të rëndësishëm letrar në Itali, “Strega” në vitin 2006 dhe në vitin 2020. Barack Obama ishte Presidenti i 44-t i Shteteve të Bashkuara të Amerikës nga viti 2009 deri në vitin 2017. Libri i tij “Tokë e premtuar” i botuar në vitin 2020 në SHBA, është sjellë në shqip së fundi nga “Dudaj”. Ky bashkëbisedim i botuar në “Corriere della Sera” është përkthyer në shqip, me disa pjesë të shkurtuara, nga Erjon Uka.