T’i rezistosh shantazhit apo të dorëzohesh?

Nga Bernard-Henri Lévy/ Një vit luftë. Një vit zjarre, rrënoja, kisha dhe shkolla të bombarduara, krime të pandëshkuara, shkretim, kalbje trupash dhe shpirtrash, tmerr. Gjithashtu një vit rezistencë, heroizëm, madhështi homerike, i atyre që luftojnë pa e dashur dhe i një lufte të re të madhe patriotike, një vit në të cilin burrat dhe gratë e thjeshta janë kthyer në një popull të armatosur të nxitur nga e vetmja ide për të mos pranuar të papranueshmen.

Një vit i kësaj neverie dhe i këtij mospranimi, një vit i këtij ferri dhe i kësaj fuqie refuzimi dhe jete, një vit ethe dhe frike, zemërimi dhe pasioni, një vit që jetova javë pas jave si Lucifer, shpesh ditë pas ditë, në kontakt me luftëtarët, në terren, në kaos.

Është e vështirë për t’u imagjinuar një vit. Është thuajse e pakonceptueshme në këtë Europën frymëzuese që mendonte se i kishte mbyllur hesapet me Historinë, me tragjedinë, me dramën. Por në fakt, kjo ndodhi. 365 ditë hi. 365 herë me 24 orë frikë, urrejtje shkëlqyese, vrasës gjakftohtë, fëmijë të frikësuar, pafajësi e humbur përgjithmonë, gra që jetojnë në bodrume që janë çmendur përfundimisht për këtë jetë, trupa të thyer, shpirtra të vrarë.

Dhe shumë orë e minuta në të cilat, siç thotë poeti, “ndonjëherë kam parë atë që njeriu ka ëndërruar”.

Shiko.

Lexo.

Është e gjitha aty.

Jo nuk është.

Gabohem kur them një vit, sepse kjo luftë ka nisur shumë më parë. Për ukrainasit ka filluar thuajse dhjetë vite më parë, kur kuptuan se Putini do t’i kundërvihej me gjithë forcat e tij, që s’janë të pakta, ëndrrës së tyre për demokraci dhe liri.

Dhe këtë luftë thuajse dhjetë-vjeçare, që askush nuk donte ta shihte, këtë luftë si një lëngim i gjatë ose një rënie e ngadaltë, këtë luftë që pati kohën e mjaftueshme të shohë fëmijët të bëhen burra, dhe burrat të shndërrohen në fëmijë të frikësuar, e kam ndjekur edhe unë.

Isha në Meidan, në Kiev, atë mëngjes shkurti të vitit 2014 kur pata nderin t’i drejtohesha turmës më të madhe dhe më të zjarrtë që kam parë ndonjëherë në jetën time, dhe kur dëgjova, në retrospektivë, se gjithçka ishte shkruar, si më e keqja ashtu edhe më e mira, siluetat e errëta të Kremlinit si dhe guximi i pamposhtur i rezistuesve të tanishëm dhe të ardhshëm.

Vitin pasardhës isha në Donbass, në Kramatorsk, ku binin granatat Smerch aq sa krijonin kratere të mëdha si humnerë, diçka që askujt, në asnjë rast nëpër kancelaritë europiane, dukej se nuk i bënte shumë përshtypje. Isha përsëri në Donbass, në vijën e frontit, në ato rripa të përgjakshëm që i quajnë llogore dhe ku burrat, si në Verdun, si te “Caporetto” të Malaparte, varroseshin që të mos vdisnin.

E pastaj Babyn Jar, toka e gjakut, ku shkova në emër të Presidentit të Republikës së Francës bashkë me presidentët e Gjermanisë, Izraelit dhe Ukrainës për të përkujtuar 33.167 viktimat e Shoah të vrarë me plumba mitralozësh, gra, fëmijë dhe burra hebrenj, të varrosur aty, pa varr.

Ky është kuptimi i luftës në Ukrainë. Dhe këtë dekadë të një lufte që askush nuk donte ta shihte, e kam parë, e kam jetuar dhe gjurmët e saj do t’i gjejmë edhe këtu. Pra pyetja është: pse?

Po, si dhe pse kam mundur të përkushtohem kaq shumë, me trup e me shpirt, për këtë luftë që në pamje të parë nuk duket se më përket mua.

Kam ndjekur shumë luftëra në jetën time! Pesëdhjetë vjet më parë, gjatë luftës për pavarësi në Bangladesh, u bëra burrë. Më vonë, tridhjetë vjet më parë, përjetova për katër vite luftën në Bosnje dhe rrethimin e Sarajevës.

Dhe nga Darfuri në Libi, nga luftërat në Eritrea dhe Tigray në mesin e viteve 1980 deri në luftërat e harruara në Afrikë në dekadat në vijim, nga Afganistani i babait Massoud në atë të djalit Massoud, kuptoj se kam jetuar një ekzistencë të kryqëzuar me të njëjtin refleks.

Gjenocid? Situata e destinuar të degjenerojë në gjenocid? Terrorizmi? Fanatizëm? Vullnet i tërbuar për pushtet, për pastërti, për të vrarë. Një vullnet që, si në Mogadishu në vitet 1920, një qytet që unë isha ndër të parët që shkova, që po shpërthen, e përsëris sërish, pa dijeninë e pjesës tjetër të botës?

Gjithmonë e njëjta kryengritje.
E njëjta ndjesi padrejtësie që duhet rregulluar.
Dhe i njëjti refleks – po, në fillim mbizotëron gjithmonë një refleks: refleksi që të shkoj, të dëshmoj, të përpiqem të tregoj dhe të mendoj.

Kjo luftë që askush nuk donte ta shihte ishte një lloj lufte e harruar – madje edhe atëherë! – deri në atë 24 shkurtin fatal të vitit 2022, kur Rusia vendosi ta pushtonte Ukrainën, ta skllavëronte dhe, nëse dështonte në këtë, pastaj ta shkatërronte.

Që nga ajo datë, lufta nuk është harruar më, as në lajmet dhe as në zhurmën e madhe të asaj që një poet tjetër e quajti me indinjatë “reportazh universal”.

Në banakun e lokalit të gjithë kanë mendimin e tyre, pak a shumë të informuar, por gjithmonë shumë të qartë, nëse Putini është i sëmurë apo jo, nëse Zelensky është komedian apo martir, nëse Rusia është “poshtëruar”, Aleanca e Atlantikut “e pamatur””, apo nëse Bakhmut dhe Zolote kanë një rëndësi të tillë strategjike sa të justifikojnë përdorimin e kaq shumë njerëzve dhe humbje të tilla të konsiderueshme për t’i pushtuar ose mbrojtur.

Kështu mendoj edhe unë. Them se kjo është vërtet një luftë si asnjë tjetër, e pakrahasueshme, e pazakontë. Ndjej se këtu ka një ngjarje reale, pra një realitet kulmor që po ndan në dysh rendin e Historisë ashtu siç zhvillohet ditë pas dite.

Dhe përballë luftërave të këtij lloji problemi i vërtetë është të dish se si duhet të reagojnë, të veprojnë, si të reflektojnë qytetarët e lirë të botës së qytetëruar.

T’i rezistosh shantazhit apo të dorëzohesh?

Të qëndrosh i palëkundur në mbrojtjen e lirive dhe ligjit, apo të kesh frikë se një komplot apokaliptik, që nuk është diçka që s’mund të ndodhë, do t’u shpëtojë nxënësve magjistarë për të arritur kulmin në të paimagjinueshmen…

Të refuzosh kthimin në botën e më të keqes nga ajo që pakti i vitit 1945 besonte se kishte shmangur, ose të dorëzohesh nga ajo nga frika e shkatërrimit të madh, nga ideja obsesive e kolapsit ose nga fryma e pastër e kompromisit. ..

Të rreshtohesh, në Paris ashtu si në Donbass, nga ana e patriotëve të Europës gati për t’i ridhënë një kuptim më të pastër tribuve ose për t’i bërë lëshimin më të vogël një terroristi si Putin, i cili, duke kundërshtuar një demokraci fasadë ndaj demokracisë së vërtetë, dëshiron humbjen e kësaj Europe dhe ndaljen e frymës që ende ia mban gjallë shpirtin.

Të jesh në anën e këtyre partizanëve kureshtarë që ripërtërijnë, në të njëjtën kohë, frymën e kryengritjes masive dhe atë të heroizmit aristokratik, kujtimin e Valmit dhe kujtesën e një madhështie shumë të veçantë që besohej se ishte zhdukur me luftërat e profetëve, me njerëz të shquar si Plutarku, apo si në vendin tim me personazhet e mëdhenj korneillianë, të ringjallur për habinë e krejt botës me Zelenskin dhe njerëzit e tij – ose ta lësh veten të frikësohesh nga rrahjet e daulleve të luftës totale dhe të një mobilizimi të përgjithshëm, i cili mes apokaliptikëve, sot në do të thoshim mes totalitaristëve, mbledh rreth vetes, siç e dimë që nga koha e Volterit dhe Kandidit të tij, vetëm shejtanët e dehur.

Në fund të fundit kjo është pyetja. Këto janë alternativat që kam pasur parasysh në çdo fazë të rrugëtimit tim publicistik, politik dhe filozofik. Dhe këto janë, bardh e zi, temat që trajtohen në këtë libër.

*Bernard-Henri Lévy është filozof, gazetar, eseist dhe sipërmarrës francez. Pjesa e mësipërme është shkëputur nga libri i sapobotuar me titull “Pra, lufta!”. Përkthyer në shqip nga Erjon Uka.