Nga Erjon Uka/ Pas vitesh në emigrim, Irena dhe Jozefi kthehen në Pragë ku tashmë komunizmi ka rënë. Ajo vjen nga Franca së bashku me të dashurin suedez Gustavin, pas vdekjes së bashkëshortit Martin. Ai nga Danimarka, ku do të kthehet sërish e ku prehet gruaja e tij e ndjerë.

Ata rikthehen, por ora nuk ka ndalur aspak për miqtë e për të afërmit. Vazhdojnë rutinën, ndërsa “të mërguarit” e rikthyer ndihen shumë më bosh se më parë. Askush nuk i kupton, askush nuk provon të mësojë për jetën e tyre në ekzil, askush nuk i pyet për të shkuarën e tyre. Të dy, veçmas, presin të jenë qendra e vëmendjes për të tjerët, por më kot. E madje kur Irena sjell verë franceze Bordo në darkën e shtruar me mikeshat e saj, ato e injorojnë dhe vazhdojnë të pinë “pijen e çekëve”, birrën.

Kjo është historia e Irenës dhe Jozefit, personazheve kryesorë të romanit “Mosdija” të Milan Kunderës. Historia e dy të rinjve që lanë në mes një dashuri e që takohen pas dekadash në qytetin ku nisi gjithçka. Irena vuan nga nostalgjia, sepse ajo është ndjenja që shkaktohet nga dëshira e paplotësuar për t’u rikthyer. Jozefi shijon Pragën dhe takimet me Irenën, por e ka harruar krejtësisht se cila është ajo. Për të, Irena përfaqëson vetëm disa momente kënaqësie pa të shkuar e pa të ardhme, ndërsa për Irenën ato takime janë mundësia për diçka më shumë, për të arritur dashurinë në jetën e saj.

Ishte mirënjohëse ndaj dy burrave të mëparshëm të jetës së saj, Martinit të vdekur e Gustavit që e priste në shtëpi. Ia njihte vetes këtë virtyt, por nuk e pëlqente. Sepse në një lidhje dashurie, mirënjohja nuk është asgjë veçse një mënyrë tjetër për të emërtuar dobësinë apo varësinë. Irena nuk donte mirënjohje, donte dashuri. Ama Kundera nuk e lejon këtë dashuri të ndodhë, “sepse shkuara që na kujtohet nuk ka kohë. E pamundur të jetohet sërish një dashuri siç rilexohet një libër ose siç shikohet një film”, shkruan ai.

Nëse në reportazhet e Gabriel Markezit Praga paraqitet si ishulli i vetëm kapitalist i Europës Lindore, personazheve të Kunderës u dukej si një shall i gjerë e i gjelbër lagjesh të qeta dhe rrugësh të pikëzuara me pemë. Ishte ajo Praga e kartolinave, Praga e turistëve dhe e kurvave, Praga e restoranteve të shtrenjtë, Praga vallëzuese, Praga e Kafkës.

Jozefi e ka të vështirë të kujtojë të shkuarën e tij në vendlindje. Lexon ditarin e fëmijërisë që ia dha i vëllai, por historitë nuk i duken të tijat. Me shumë sforcim arrin të sjellë në kujtesë hijet e atyre veprimeve që shkronjat përshkruanin. “Ky është ligji i kujtesës mazokiste: sa më shumë mure të jetës shemben brenda harresës, aq më shumë njeriu heq qafe gjëra që s’i pëlqejnë duke u ndjerë më i lehtë, më i lirë… Jeta që kemi lënë pas ka zakonin e keq që del nga hija, qahet për ne, na bën gjyqe. Larg Bohemisë, Jozefi ishte çmësuar të jetonte me të kaluarën”.

Ndërsa Irena jeton në çdo moment me dëshirën për të qenë edhe një herë me Jozefin. Nuk ndjen nostalgji për martesën e parë, për të dashurin suedez, për shoqet që ritakon. Por vetëm për Jozefin. Sepse nostalgjia ka një paradoks matematik: është më e fuqishme në rininë e parë, kur vëllimi i jetës që ka shkuar është i papërfillshëm.

“Mosdija” është një roman për kujtesën dhe harresën, për rikthimin dhe zbrazëtinë në shpirt në një sfond real historik dhe politik të Europës Lindore. Ndoshta është historia e vetë Kunderës, i detyruar të emigrojë në Paris në vitin 1975 nga Praga, ku rikthehet rrallë herë dhe në fshehtësi të plotë./Botuar fillimisht në Tiranapost.al