Andrea Camilleri në një cep Tirane
Nga Erjon Uka/ Në një cep Tirane njoha Andrea Camillerin. Përtej pluhurit, shumësisë së makinave, zhurmës, katrahurës së pallateve dhe çmendurisë së lokaleve, në Tiranë mund të gjesh edhe qoshka ku pluhuri nuk duket i pisët dhe rrëmuja nuk të vret sytë. Janë zakonisht dyqane të vogla bukinistësh, ku mund të gjesh nga romanet e klasikëve te këshillat e dietologjisë, mund të gjesh libra të rinj, apo edhe ata të harruar nga koha. Janë vendet tipike ku duhet të kërkosh mes rafteve të shprishura, e të gjesh ç’të mundesh e ç’të të duket më interesante.
Pikërisht në një cep të tilla, kohë më parë, gjeta Andrea Camillerin. Emri i tij më fanitej diku në kujtesë, por m’u desh të kërkoja ndihmën e Google për të kuptuar se kush ishte. Edhe mes perandorisë së librave, ku mund të vuash nga sindroma e pakohësisë, është e vështirë t’i shpëtosh teknologjisë. Kështu, u njoha me Andrea Camillerin, një njeri kompleks, nga ata që e ke të vështirë t’i kategorizosh vetëm në një gjini arti, e që në shqip kishte ardhur pa shumë bujë. Në mediat italiane sot lexova se bëhej një vit nga vdekja e tij. Shkrimtar, skenarist, regjisor dhe pedagog italian, Camilleri u nda nga jeta në moshën 94 vjeçare, më 17 korrik 2019.
Pas leximit të librit të parë, “Një e shtunë me miqtë”, erdhën edhe të tjerët të përkthyer në shqip si “Pensioni Eva”, “Gruaja e bankierit” apo “Tregime të Montalbanos”. Edhe ata që nuk kanë lexuar asgjë nga vepra e tij, me siguri që janë të njohur me sagën e Komisar Montalbanos, të transmetuar prej vitesh në “Rai”.
Kështu provova të sjell në shqip në Tiranapost edhe disa intervista dhe prononcime të Camillerit për mediat italiane. Të paktën nga kërkimi online, duket se mbeten të vetmet të sjella në median shqiptare edhe sot. Aty Camilleri flet për lumturinë dhe verbërinë. Vitet e fundit të jetës i kaloi në verbëri të plotë, por plotësisht i lumtur. E habitshme! Prandaj forca e këtij njeriu që jetoi gati një shekull dhe pa me sytë e tij shumëçka nga shkatërrimi nazi-fashist i Europës, te rindërtimi i saj, shpërthimi ekonomik dhe kulturor në Itali, rënia e komunizmit dhe ngjitja e populizmit, shkon përtej veprës së tij letrare.
Për Camillerin, lumturia nuk ishte asgjë serioze. Ajo gjendej në gjërat e përditshmërisë, në gjërat e zakonshme e madje qesharake. “Lumturia është një cast, si të ndezësh një shkrepse, por në ato pak sekonda ajo dritë të lejon të shohësh shumë larg”, do të shkruante para pak kohësh në një shkrim në “La Repubblica”. E në të njëjtën mënyrë përpiqej të shihte edhe të bukurën brenda dënimit me vërbëri të plotë. Nuk e pranonte se verbëria kishte ndikuar në romanet e tij, që prej ca kohësh nuk i shkruante por i diktonte me zë. Por ama, pranonte se ishte bërë më reflektiv dhe se ishte i lumtur, pasi nuk i duhej të shihte më fytyrën e tij prej idioti çdo mëngjes në pasqyrë. Ironik i pamëshirshëm! Kështu janë edhe romanet e Andrea Camillerit: pasqyra të jetës, me gjithë mizorinë e saj. Siç thoshte edhe vetë, “Bota është një skenë, teatri është metafora e vetë jetës.”
Por ajo që ka rëndësi, është qasja e tij humaniste ndaj jetës, ku çdo gjë i detyrohet njeriut: si hidhërimi ashtu edhe lumturia, si entuziazmi ashtu edhe pesimizmi, si rënia e pashpresë ashtu edhe ngjitja e paparashikueshme. Jo me librat, por me jetën e tij, Andrea Camillari mësoi këdo që kishte dëshirë të kuptonte se jeta nuk ndryshon nga ndodhitë, por nga përgjigja që njerëzit i japin kurtheve të saj.
