Leksionet online kanë shkatërruar mësimin si një akt kolektiv

Filozofet e njohura në debatin politik janë të rralla, madje mund të numërohen me gishtat e njërës dorë. Barbara Stiegler, filozofe franceze dhe profesoreshë në Universitetin e Bordeaux Montaigne është një prej tyre. Gjatë pandemisë, ka shkruar edhe pamfletin “Demokracia në pandemi”, në të cilin analizon me kthjelltësi pasojat sociale, shëndetësore dhe gjuhësore të këtij viti që kaloi përmes pseudo-leksioneve në Zoom dhe mbledhjeve në distancë.

Në esenë “Il faut s’adapter” tregoni se si kategori biologjike si “evolucioni” apo “përshtatja” kanë arritur të dominojnë në mënyrë graduale fushën e politikës bashkëkohore. Si ka ndodhur shkrirja mes biologjisë dhe politikës?
Fjalori biologjik i përshtatjes ka pushtuar gradualisht të gjitha fushat. Është e habitshme, sepse pas Luftës së Dytë Botërore u vendos parimi se politika dhe biologjika duhet të ishin kategorikisht të ndara. Kjo përzierje fajtore u quajt “darvinizëm social” dhe kishte të bënte me idenë se më të dobëtit duhet të zhduken. Por ky koncept nga ana tjetër tradhton idetë e vetë Darvinit mbi shoqëritë njerëzore. Të thuash që sot, me Matteo Renzin ose Emmanuel Macron, ne do të ishim në një shoqëri të qeverisur nga Darvinizmi social nuk është plotësisht e saktë. Edhe pse shoqëritë tona janë gjithnjë e më të pabarabarta, zëri zyrtar i udhëheqësve tanë kurrë nuk pretendon qartë eliminimin e më të dobtëve, por përkundrazi mbron “mundësitë e barabarta” dhe “dashamirësinë” ndaj më të rrezikuarve. Në vizionin neoliberal që mbizotëron në Francë dhe Itali ekziston një kontradiktë në leksik midis këtij ligjërimi në favor të cenueshmërisë dhe përdorimit të fjalorit darvinian të konkurrencës. Kjo është enigma që motivoi kërkimin tim dhe më bëri të studioj burimet amerikane të neoliberalizmit.

A ju ndihmoi që ta zgjidhnit këtë enigmë?
Po, sepse zbulova se neoliberalizmi është ngritur mbi evolucionin, teksa rizbulonte nevojën e Shtetit dhe të politikave të tij publike. Në vitet ’30, liberalët më të ndritur vendosën të braktisnin disa iluzione të liberalizmit klasik, ato që sipas tyre sollën krizën e vitit ’29. Iluzioni i parë i tyre ishte bindja se qeniet njerëzore ishin tërësisht në gjendje të funksiononin në mekanizmin e tregut dhe mjaftonte t’i lije të lira. Por në të kundërt, psikologjia evulocioniste, mbështeste idenë se qenia njerëzore nuk ishte perfekte. Historia e saj e gjatë evolutive e kishte përshtatur në komunitete të qëndrueshme dhe të mbyllura, e nuk kishte si të ndodhte ndryshe përveçse të pësonte probleme në një botë të globalizuar. E gjithë axhenda e neoliberalizmit lindi nga kjo diagnozë. Prej atëherë, politikat publike të neoliberalizmit vendosën objektivin për të transformuar specien njerëzore përmes edukimit, shëndetit dhe të drejtës, për ta ri-përshtatur atë në konkurrencën globale. Duke i imponuar konkurrencën të gjithë individëve, duke përfshirë të sëmurët, ata me paaftësi fizike, fëmijët dhe të papaunët, shteti neoliberal nisi të mbrojë pabarazitë jo më në emër të natyrës, pra si darvinistë social, por në emër të institucioneve publike nën petkun e “mirësisë”, në shërbim të drejtësisë dhe të mundësive të barabarta.

Në librin tuaj “Demokracia në pandemi” ju flisni për një “përmbysje ambulatore”, konvertimin nga një logjikë aksionesh në një logjikë fluksi. Çfarë nënkuptoni?
Politika e re spitalore që Stéphane Velut e përshkruan mirë në librin e tij “Spitali, një industri e re” qëndron në shndërrimin prej një spitali aksionar, në një spital fluksi. Dikur spitalet ishin struktura në të cilat pacientët ishin të duruar, qëndronin dhe ritmet ishin të ngadalëta. Tani kemi kaluar në një logjikë industriale në të cilën të gjitha ritmet duhet të përshpejtohen, pacientët duhet të lirojnë vendet sa më shpejt që të jetë e mundur për të rritur performancën. Ky është vetë kuptimi i kthesës ambulatore, e cila detyron jo vetëm stafin mjekësor, por edhe vetë pacientin të bëhet efikas dhe konkurrues, domethënë “aktor shëndetësor dhe prodhues”. Spitali, vendi që supozohej të ishte mikpritës par excellence, është bërë rrënjësisht jo-mikpritës. Kjo logjikë tani ka të bëjë me të gjitha institucionet shtetërore. Nën presionin e efiçensës, të gjitha institucionet po bëhen jo-mikpritëse dhe po përthithin kulturën e vlerësimit të vazhdueshëm të performancës.

Në fillim të krizës shëndetësore, na garantuan se “edukimi i vazhduar” do të sigurohej përmes platformave online si Zoom. Çfarë efekti ka pasur kjo në sistemet tona arsimore?
Kurset online kanë shkatërruar mësimin si një akt kolektiv, duke mohuar pikërisht atë që ishte në qendër të edukimit: kontributi për shoqërizimin, jo vetëm përmes kontakteve të barabarta, por mbi të gjitha përmes ndërtimit të një shoqërie që bashkëndan dijen e zhvilluar së bashku. Fabula që shoqëron këto platforma është se arsimimi mund të reduktohet në një lidhje të thjeshtë mes dy personave, mes njërit që flet dhe që dërgon mesazhe dhe tjetrit që merr në mënyrë pasive këtë përmbajtje përpara se ta përsërisë në mënyrë identike. Ky është vetë mohimi i edukimit.

Po çfarë është arsimi atëherë?
Bazohet në dy parime themelore: ndërveprimin mes studentëve dhe ndërveprimin mes mësuesit dhe studentëve. Asnjëherë nuk e dimë paraprakisht se ç’do të ndodhë. Përgjatë një leksioni të mirë, mësuesi shtyhet nga publiku që të perfeksionojë argumentet e tij, e madje ndonjëherë edhe t’i rishikojë. Merr ide dhe pyetje të reja, që lindin nga rezistenca aktive e publikut të tij. Këtë rezistencë e lexon në fytyrat e tyre dhe e gjen në pyetjet e drejtuara. Nëse thjesht lexohen shënimet ose flitet me një kompjuter që riprodhon fytyra të ngrira, asgjë nuk mund të ndodhë. Mësuesi del i zbrazur prej aty. Të zhvillosh një leksion sot është njësoj sikur të marrësh një produkt të paketuar, që përjashton çdo lloj përballjeje kolektive të dijes. Një leksion që mund të ndiqet “fizikisht” ose “në distancë”, një çift toksik fjalësh sepse e shndërrojnë leksionin e vërtetë, atë që zhvillohet kolektivisht, në një alternativë të thjeshtë. E kjo mund të jetë një alternativë shumë e kushtueshme, ose luksoze. Askujt nuk do t’i shkonte në mend të fliste për një darkë “fizikisht” apo për një festë “në distancë”. Por ama e përdorin për një leksion. Ky ndryshim leksikor, që po pushton mendjen e të gjithëve, tregon se reflektimi i protagonistëve të aktit arsimues të dy shekujve të fundit u shkatërrua nga një projekt neoliberal. Një projekt që e redukton arsimimin në kapitalizim individual të shërbimeve dhe aftësive vetëm në funksion të konkurrencës sociale. Deri në pikën që vlerësimi është bërë fiksimi i vetëm i mësimeve përmes Zoom.

Duket se gjatë pandemisë kemi ndaluar së formuari studentë.
Procesi pedagogjik u ndërpre në mënyrë efektive, por ndërprerja që na u imponua mohohet. Që nga shpërthimi i pandemisë në Francë, nga 17 marsi 2020, kam marrë shënime nga universiteti im çdo ditë mbi “planin e ri të vazhdimësisë pedagogjike”. Këto udhëzime vertikale ishin pjesë e “planit të vazhdimësisë së aktiviteteve” hartuar nga qeveria, një produkt i shpikur prej menaxhimit të riskut, një sektor studimesh me shumë ndikim në departamentet qeverisëse që tenton të garantojë vazhdimësinë e aktiviteteve në raste fatkeqësish shëndetësore, ekologjike apo terroriste. Në anglisht, kjo quhet “business continuity plan” dhe ngrihet mbi besimin që i injektohet popullsisë se çdo gjë duhet të vijojë si më parë. Pra fatkeqësia nuk duhet të jetë rast thyerjeje. Që në 17 mars 2020 të gjitha ekipet pedagogjike do të duhej të mblidheshin me shpejtësi për të diskutuar mbi krizën dhe për të përpunuar së bashku ide se si mund të kujdeseshin për studentët. Ndodhi e kundërta. Gjithsecili u struk në këndin e tij, iu nënshtrua këtyre planeve të “vazhdimësisë” dhe nisi të merrte zakone të dëmshme, të mbyllur në logjikën e tyre pa asnjë diskutim me kolegë e me studentë. Pastaj Zoom-i u imponua kudo. Universiteti u transformua në një makineri të ftohtë duke dërguar mesazhe fikse për fytyrat e ngrira në ekran.

*Barbara Stiegler është filozofe franceze, profesoreshë në Universitetin e Bordeaux-Montaigne. Ajo është anëtare e “Institut universitaire de France”. Kërkimet e saj janë kryer kryesisht mbi filozofinë e Niçes, në marrëdhëniet e tij me biologjinë dhe trupin. Kjo intervistë u përkthye nga Erjon Uka. Publikuar në Tiranapost.al