Montanelli
Njeriu më i rrezikshëm është i palumturi, shumica jetojnë në mosdakordësi me veten

Njeriu më i rrezikshëm është i palumturi, shumica jetojnë në mosdakordësi me veten

Sipas Walter Benjamin, kinemaja është arti emblematik i botës moderne. Aleksandr Sokurov rrëfen vizionin e tij për artin, për kulturën dhe për njeriun. E konsiderojnë si një prej regjisorëve më të mirë europian, tashmë 70 vjeçar, ai ka rrëmuar në aspektet më intime dhe groteske të pushtetit totalitar.

Në filmat tuaj hulumtoni marrëdhëniet mes Europës dhe Rusisë. A bazohet kjo marrëdhënie në mungesën e kuptimit?
Moskuptimi mes politikanëve ekziston pa asnjë dyshim, është i dukshëm. Por në kulturë nuk besoj se ky mirëkuptim është ndërprerë ndonjëherë, unë i kuptoj fare mirë kolegët francezë, italianë, anglezë dhe shoh se problemet lindin vetëm mes politikanëve. Unë dhe një regjisor italian lexojmë të njëjtat libra, edhe Biblën e kemi të përbashkët, me pak ndryshime, por gjithsesi është e njëjta. Pse politikanët tanë lexojnë libra të ndryshëm? Leximi që i bëjnë Biblës është shumë i ndryshëm.

Cili është funksioni i kinemasë?
Funksioni mund të jetë ofrimi i mundësisë për njerëzit që të zhvillohen, të thellohen, të krijojnë një ambient të përbashkët kulturor. Gjëja më e rëndësishme është që kinemaja të respektojë rrënjët kombëtare, që të kujdeset për t’u treguar të tjerëve rëndësinë e rritjes së bashku. Për të dhënë një shembull, “Komedia Hyjnore” e Dantes është një himn ndaj kulturës italiane, nuk do të mund të shkruhej kurrë nga një gjerman. Ju e keni lexuar?

Po, në gjimnaz. Në vitin e tretë “Ferrin”, në të katërtin “Purgatorin” dhe në të pestin “Parajsën”.
Jeni brez fatlum.

Çfarë studiohet në Rusi?
Epo ka ca kohë që nuk shkoj më në shkollë. Jetojmë në një periudhë ndryshimesh të shpeshta, jo vetëm të planeve arsimore, por edhe të ministrave të kulturës, të të gjithë drejtuesve të lartë, e rrjedhimisht gjithçka ndryshon. Rinia sot ka ndryshuar shumë.

Si?
Është shumë e politizuar dhe e interesuar për jetën e vendit, shumë janë të pakënaqur me atë që po ndodh. E mbi të gjitha është shumë e infektuar nga teknologjitë virtuale, të rinjtë lexojnë më pak, shohin më shumë, gjithçka është vizuale. Për më tepër duhet marrë në konsideratë që Rusia është një vend me shumë grupe të ndryshme etnike, shumë besime fetare dhe kjo prodhon një situatë kaotike në jetë, në zhvillimin e të rinjve. Ka shumë kontraste mes etnive, kultet fetare nuk gjejnë gjuhën e përbashkët. Vlerat humane bëhen më të vështira për t’u kuptuar nga të rinjtë, sepse tërhiqen nga të gjitha anët prej forcave politike të ndryshme. Për t’u kuptuar më mirë mbi këtë që po them, sot në Rusi nuk ka ende një pozicion të qartë mbi stalinizmin, një gjykim. Në Itali, mirë apo keq, ujërat janë qetësuar me dënimin e trashëgimisë së Duçes. Ndërsa stalinizmi në Rusi i shton ende ndjekësit.

Rusia, kjo protagoniste e ndryshimeve të shekullit XX, ende nuk arrin t’i lajë hesapet me të shkuarën?
Po. Ndryshimet për të cilat Europa nuk ndihej ende gati, ato ndryshime të imagjinuara nga utopistët francezë, u realizuan me besnikëri nga rusët. Ishim të parët që vendosëm ta bënim këtë eksperiment me socializmin. Dukej gjithçka kaq e lehtë, vije në pushtet e pastaj e gjitha shkonte fjollë. Por e lehtë nuk ishte.

Në filmat tuaj gratë janë figura shumë të ndryshme: Eva Braun, Aleksandra, Ema Bovari, gratë e rrethit perandorak rus. Çfarë është gruaja për ju?
Një krijesë e vuajtur, por që fiton gjithmonë. Gruaja mund të rrijë e qetë sepse gjithsesi burri do të vdesë para saj, o për shkak të ndonjë sëmundjeje, o i vrarë në luftë. Shumë vejusha janë gratë më të lumtura në botë. Marrëdhëniet mes njerëzve gjithmonë kanë qenë të komplikuara, asnjë fe nuk na ndihmon t’i gjejmë pikëmbështetjen. Krijuesi ka bërë një gabim të madh duke bërë burrin dhe gruan kaq të ndryshëm nga njëri-tjetri. Nëse gruaja do të mund të evitonte të bënte fëmijë meshkuj, gjithçka do të ishte më e lehtë. Problemi është pabarazia: pabarazia lind nga fakti se gruaja e njeh burrin shumë më thellë nga sa burri e njeh atë, sepse gruaja është nëna e meshkujve. Pastaj sheh burrin e saj pasi rrit fëmijët dhe i thotë: “Ende mendon se nuk të njoh, di gjithçka për ty, për mua nuk je as Zot, as mbret”. Figura e babait ekziston rrallë, por duhet të jetë një vokacion.

Vokacion?
Rrallë ndodh që një njeri të jetojë sipas thirrjes së brendshme. Në përgjithësi, njeriu i dedikohet çdo gjëje tjetër përveç asaj që është i destinuar, 90 përqind e njerëzve jetojnë kështu, në mosdakordësi me veten dhe me fatin e tyre. Pjesa më e madhe e njerëzimit është shumë e pafat, nuk e gjen vetveten. Janë njerëz që nuk njohin lumturinë, nuk njohin veten. Politikanët janë të sëmurë dhe jo të lumtur. Siç thoshte Gëtja, njeriu më i rrezikshëm është njeriu i palumtur. Dhe ne qeverisemi nga njerëz të tillë, e rrjedhimisht jemi të palumtur. Një mama që nuk është e lumtur, nuk do të ketë fëmijë të lumtur. Duhet të jemi të lumtur.

Pse thoni që oqeani është burri, ndërsa lumi është gruaja?
Deti është liri, është shkëputje nga brigje që ndoshta nuk janë më të dashura. Burri ka nevojë për lirinë, atë liri që i vidhet çdo vit e më shumë, gratë duhet të shohin brigjet. Edhe nëse ato janë larg dhe mezi duken, e di se mund ta nxjerrë barkën në breg. Peizazhi ndryshon, pyjet, por gjithmonë duket bregu. Burrat e veriut që peshkojnë në lumenj dhe peshkatarët e oqeanit janë dy lloje të kundërta njerëzish. Burrat portugezë, në tokën e fundbotës, tërhiqeshin nga një liri e premtuar prej horizontit të pakufishëm, mungesa e brigjeve përfaqëson lirinë. Ata ishin lundruesit më të mirë në botë, më inteligjentët dhe më guximtarët, me një shpirt të madh sakrifice.

A ka diçka që kinemaja nuk mund ta përfaqësojë?
Rrjedhjen e kohës. Është e vetmja gjë mbi të cilën kinemaja nuk e ka afirmuar pushtetin e saj. Përpiqet ta kapë, ta shfrytëzojë, ta bëjë të punojë në favor të saj, por nuk ia del dot, dhe shumë mirë që s’ja del. Misteri më i madh i qytetërimit është kalimi i kohës, ky mister qëndron i fshehur në Botën e Vjetër, nuk është në Amerikë, është i fshehur diku këtu në Europë.

Në kohën e imazhit, ju këmbëngulni në qendërzimin e tingullit dhe të zërit. A është tingulli prioritar krahasuar me imazhin?
Janë dy realitete paralele, tingulli ka detyrën e tij artistike, imazhi një tjetër. Për mua tingulli vjen i pari, natyrisht sepse dua më shumë muzikën se imazhin. Liria e aktit krijues, liria e veprës artistike është thelbësore. Shembulli më i madh i kësaj gjendjeje është kompozitori, madje as një shkrimtar nuk është i lirë. Kompozitori është pafundësisht i lirë, askush nuk e di se nga vjen fantazia muzikore që transmeton, ndërsa në rastin e shkrimtarit mund të deshifrosh menjëherë çdo fjali, të përpiqesh të kuptosh pse e ka shkruar atë që ka shkruar, me tingullin nuk mundesh. Si ta dimë nga u ndez zjarri i melodisë së Çajkovskit? Nuk do ta dimë kurrë.

Pse nuk u bëtë kompozitor?
Pres origjinës së përulur shoqërore. Jam primitiv, prindërit e mi nuk patën mundësi të më mësonin një instrument muzikor, nuk kishin mundësi ta blinin. Jetonim në zhvendosjet e vazhdueshme të babait tim ushtar, në vështirësi ekonomike. Kam ëndërruar të bëhem regjisor në radio, por fatkeqësisht radioja që atëherë ishte në vështirësi. Ama sot më shumë ndjek radion sesa televizionin.

Filmi juaj “Zëri vetmitar i njeriut” u refuzua nga VGIK në vitin 1978 si punim diplome, por u shfaq dhjetë vite më vonë. Cili është raporti juaj me pushtetin? Cila është marrëdhënia e politikës me kinemanë në Rusi?
Idea e pushtetit më bën të dridhem. Së pari, është një zanat i ndryshëm, artisti dhe presidenti bëjnë zanate të ndryshme. Presidenti, qoftë italian apo rus, ka detyrë të mbajë rregull në vendin e tij, detyrë që përfaqësohet pashmangshmërisht nga Kushtetuta, nga forcat e armatosura, nga policia. Detyra ime si artist është të vazhdoj t’i them njeriut “je i lirë”. Unë si artist dhe presidenti si politikan kemi pasur mësues të ndryshëm. Mësuesit e mi të jetës më thoshin “lexo këtë, mëso këtë nga letërsia”, ndërsa presidentit i kanë thënë “hap sytë nga ky, kujdes nga ai, kufizoje këtë tjetrin”. Presidenti merr vendime nën peshën e detyrimeve, ligjit, kulturës dhe përgjegjësisë së tij. Ai është i lidhur me diçka, unë jam i lirë. Presidenti thotë “Unë filloj luftën”, unë i përgjigjem “nuk ke të drejtë ta nisësh luftën, duhet të bësh gjithçka që të mos e bësh”, kështu që gjithmonë do të ekzistojë një problem mes artistëve dhe pushtetit.

Cilët prej njerëzve të kinemasë i konsideroni më të afërt?
Gus Van Sant, Meryl Streep, Martin Scorsese. Me siguri edhe Victor Kossakovski, një regjisor për çmimin Oscar.

A financohen filmat tuaj nga Ministria ruse e Kulturës?
Prej vitesh nuk financohen më nga ministria dhe shumë pak regjisorë mund të mbështeten në ndihmën e Ministrisë së Kulturës. Edhe me ndihmën e ministrisë, nuk ka garanci që filmi do t’i kënaqë kriteret e tyre. Filmat e financuar mund të ndalohen. Censura nuk ekziston më në Rusi, por në art dhe në kulturë po.

Fondacioni juaj është akuzuar për përvetësime. Ekziston ende apo është mbyllur?
Fondacioni ekziston, ka pasur një përpjekje të dështuar për ta mbyllur. Kur Shërbimi Federal për Sigurinë në Federatën Ruse u përpoq ta mbyllte, ndërhyri presidenti Putin duke dhënë urdhrin që të na linin të qetë. Nuk e di pse më mbrojti, por mbijetuam, punojmë, jemi një shoqëri pa qëllime fitimi, ndihmojmë të rinjtë të realizojnë vetprat e tyre të para. Bashkëpunojmë me kinostudion “Lenfilm”, studion më të vjetër kinematografike ruse në Shën Peterburg ku kam punuar për 42 vite. Kanë vendosur që ata do të financojnë punimet e para të regjisorëve. Sot është më e lehtë për një rishtar të prodhojë një film me ne sesa ta realizojë në Itali fjala vjen, sepse ka një rrjet ndihmash siç është Fondacioni, Lenifilm, producentët në Moskë.

Keni thënë se filmi “Frankofonia” është përpjekur të ngrejë disa pyetje thelbësore: “Çfarë është më e rëndësishme, kultura, jeta apo shteti?”. Për çfarë ia vlen të paguajmë me jetët tona?
Si një njeri i zakonshëm dhe jo i investuar në pushtet, zgjedh pa asnjë mëdyshje jetën e njeriut, më vjen keq ta bëj këtë zgjedhje, por nëse shoh të mbytet një anije shpëtoj njeriun dhe jo veprën e artit që po përmbytet. Kjo për mua është e qartë dhe mendoj se e tillë duhet të jetë edhe për shtetin. Shteti duhet të zgjedhë të mos bëjë luftë, edhe kur në lojë është pavarësia kombëtare, sepse për Rusinë sot lufta është e pamendueshme dhe e papranueshme. Në Luftën e Dytë Botërore, asnjë vend europian nuk refuzoi të mbështeste Hitlerin me forcat e veta të armatosura, të gjithë pushtuan Rusinë në një mënyrë ose në një tjetër. Pas kësaj përvoje, kuptojmë se nëse do të ketë një luftë të re, të gjithë do të mblidheshin kundër nesh. Pse? Kush e di pse. Gjëja më e rëndësishme është të ruash paqen, të ruash jetën e Botës së Vjetër. Kultura dhe qytetërimi i Botës së Vjetër mund të ruhen vetëm duke shmangur luftërat.

*Alexander Sokurov është regjisor dhe skenarist rus, fitues i shumë çmimeve kinematografike ndër të cilat “Luani i Artë” në Festivalin e Filmit të Venecias për “Fausti” në vitin 2011. Intervista për Anna Bonalume u përkthye në shqip nga Erjon Uka.

Leave a Reply

Your email address will not be published.