Kujtesa është një pëlhurë narrative
Filozofi gjerman me origjinë nga Koreja e Jugut, Byung-chul Han, rikthehet për të pastruar mjegullën e habisë bashkëkohore me librin “Gjërat që nuk janë: Si reshtëm së jetuari të vërtetën.”
Me qartësinë e një proze të thellë që nuk e humb kurrë saktësinë e saj karakteristike, Han çmonton pjesë-pjesë iluzionin e së tashmes dhe lëngëzimin e botës së prekshme në gjërat dixhitale që nuk ekzistojnë, duke theksuar ndryshimin që ka pësuar marrëdhënia jonë me zotërimin, i zëvendësuar nga aksesi në informacionet që na deformojnë. Mes telefonave inteligjentë dhe selfie-ve, e braktisim veten në një inteligjencë artificiale që shumë pak mund të bëjë për ne. Shpëtimi i vetëm është të rizbulosh Tjetrin dhe rrugën e soditjes, nëpër heshtjen e lumturisë.
Dixhitalizimi e “çmishëron botën”, duke shkatërruar kujtimet tona. Ithtarët e jetës dixhitale mbështesin idenë se kujtesa është transferuar në servera, ku është lehtësisht e disponueshme për konsultim. Pse nuk pajtoheni me këtë vizion post-human?
Qasja post-humane bazohet në një gabim. Kujtesa nuk përbëhet nga ruajtja e të dhënave dhe e informacionit. Nëpërmjet kujtimeve ne tregojmë një histori. Kujtesa nuk është sasiore, por narrative. Kjo tregimtari e dallon kujtesën nga mediumet e ruajtjes së informacionit dixhital, të cilat funksionojnë vetëm duke shtuar çelësa të rinj. Gjurmët e kujtesës i nënshtrohen vazhdimisht proceseve të renditjes dhe transkriptimit. Ndërthuren në një mënyrë të re, duke marrë për referencë njëra-tjetrën. Kjo është arsyeja përse gjithmonë themi një histori të ndryshme. Kujtesa është një pëlhurë narrative. Gjurmët e kujtesës janë të gjalla ndërsa pajisja që ruan të dhënat është e vdekur. Të dhënat e ruajtura mbeten gjithmonë të njëjta, të pandryshueshme. Të vdekura. Informacionet bëjnë gjithçka transparente. Por vetëm gjërat e vdekura janë transparente. Gjallesat nuk e lejojnë veten të shndërrohen në të dhëna dhe informacion. Kjo është arsyeja pse gjithashtu Niçja e ngre injorancën në bërthamën parësore të jetës. Nuk mjafton vetëm të kuptojmë se njerëzit dhe kafshët jetojnë në injorancë: duhet të rizbulojmë edhe vullnetin për të mos ditur, duke mësuar ta tolerojmë këtë mungesë transparence. Prandaj injoranca është parakushti i zhvillimit të gjallesave. Post-humanistët nuk e dinë se çfarë është jeta.
Si e shtrembëron informacioni të vërtetën?
Për të shpjeguar botën nuk mjaftojnë vetëm informacionet. Sot ne jemi shumë mirë të informuar, ama na mungon shqisa e orientimit. I qasemi informacionit me dyshimin se gjërat mund të jenë të ndryshme. Informacioni shoqërohet nga një mosbesim thelbësor. Kjo e dallon nga e vërteta. Sa më shumë ballafaqohemi me shumëllojshmëri informacionesh, aq më shumë rritet mosbesimi. Dhe duke kaluar një pikë kritike, informacioni resht së qeni informues dhe kthehet në keqinformim. Ky është një tipar thelbësor i informacionit dhe kjo është arsyeja pse lajmet e rreme përbëjnë një komponent të domosdoshëm për shoqërinë e informacionit. Shoqëria e informacionit është një shoqëri dyshimi. Informacioni nuk i përket rendit të qenies, por rendit të rastësisë. E vërteta përbëhet nga një strukturë shumë e ndryshme prej asaj të informacionit. Funksioni i së vërtetës është të zvogëlojë rastësinë e paparashikueshmërisë. Po ta shohësh mirë, e vërteta është një narracion. Informacioni nuk përmblidhet kurrë në një narrativë. E vërteta, ndryshe nga informacioni, na siguron pikëmbështetje dhe orientim. Informacioni çon në një krizë narrative, në një zbrazëti kuptimi. Të vetme, të dhënat dhe informacionet nuk shpjegojnë asgjë. Pikërisht në këtë kontekst ndodh që të lulëzojnë teoritë e komplotit, duke ofruar shpjegime të thjeshta. Teoritë e komplotit e thjeshtojnë botën duke zvogëluar kompleksitetin dhe paparashikueshmërinë.
Dixhitalizimi na bën të humbasim aftësinë për të menduar se “mund të ekzistojë receta e lumturisë”. Si mund të ndryshohet kjo tendencë?
Informacionet janë të kufizuara në aktualitet. Ato bazohen në emocionet e befasisë. Duke qenë këshu, na zhytin në vorbullën e aktualitetit. E pamundur të thellohesh në informacion. Ne i mbajmë shkurtimisht në konsideratë, pastaj statusi i tyre ontologjik zhduket, siç ndodh me mesazhet në aparatin telefonik që janë dëgjuar tashmë. “Gjërat që nuk janë” tregon rrugët përmes të cilave mund të arrijmë në një vonesë soditëse. Na duhet të rizbulojmë heshtjen dhe magjinë e saj, e cila është çelësi i lumturisë.
Nga puna e bërë me duar tek ajo që kryhet me gishta mbi ekranet e dixhitalizuara, humbet edhe vizioni hegelian mbi shpirtin si punë. Në çfarë realiteti “post-historik” mund të na çojë shoqëria lozonjare e “phono sapiens”?
“Phono sapiens” pa duar nuk mund të veprojë, ai vetëm shkruan. Natyrisht që është magjepsëse ideja se ky njeri i së ardhmes e kufizon veten të luajë, ta shijojë jetën pa punuar. Por a do të ishte vërtet një kusht ideal? “Njeriu i fundit” për të cilin flet Niçja i paraprin “Phono sapiens” dhe nuk është aspak i lumtur. Bëhet i droguar, siç thotë në “Kështu foli Zarathustra”. “Pak helm hera-herës: kjo i bën ëndrrat të dëshirueshme. Dhe në fund shumë helm, për të vdekur me dëshirë”. Për Hajdegerin, në thelb të ekzistencës njerëzore qëndron shqetësimi. “Phono sapiens” pa shqetësime nuk është më njeri. Njeriu ka histori sepse vuan.
Telefoni inteligjent (ose pornophone) e varfëron shikimin “e anës magjike” të dikujt. Si po na verbon zhdukja e gjërave duke na shkatërruar ndjeshmërinë?
Telefoni inteligjent i bën gjërat të menjëhershme dhe të konsumueshme. Në këtë mënyrë e shkatërron Tjetrin, i cili tërhiqet nga çdo disponueshmëri. Humbja e ndjeshmërisë rrjedh nga fakti që ne e bëjmë Tjetrin një objekt konsumi. Së bashku me telefonin inteligjent ne tërhiqemi në një flluskë narcisiste që na mbron nga dobësitë e Tjetrit. Zhdukja e Tjetrit është pikërisht arsyeja ontologjike pse telefoni inteligjent na bën të ndihemi të vetmuar.
Komunizmi e shtyp lirinë, kapitalizmi neoliberal i “pëlqimit” e shfrytëzon atë. Cila është alternativa që ju aspironi?
Regjimi neoliberal nuk është represiv, por joshës dhe lejues: ai e shfrytëzon lirinë në vend që ta shtypë atë. Ne e shfrytëzojmë vetveten dhe me pasion besojmë se po e përmbushim veten. Është një regjim i bazuar në “like”. “Like” është një “amen” dixhital dhe telefoni inteligjent është objekti përkushtues i regjimit neoliberal. Është një rruzare dixhitale. Në librin e ri unë përvijoj një politikë mosveprimi dhe i paraqes format e pasivitetit si shembuj të ndritshëm të ekzistencës njerëzore.
*Byung-Chul Han është filozof gjermano-korean. Përpara se të studionte filozofi në Gjermani, përfundoi studimet për metalurgji në Korenë e Jugut. Është profesor në Universitetin e Arteve të Berlinit dhe autor i mbi 20 librave të përkthyer në shumë gjuhë. Intervista u përkthye në shqip nga Erjon Uka.
