Hera e fundit që kam shkruar me dorë

Nga Rachel Gutman-Wei/ Qoftë se jam shkrimtare, qoftë se jam një koleksionuese e fiksuar rraqesh, apartamenti im është i mbushur me fletore që mbajnë pirgje shënimesh dhe letrash shkolle. Shumë prej faqeve nuk kanë datë, por mund të them se cilës periudhë të jetës i përkasin thjesht e vetëm duke parë dorëshkrimin.

Në shkrimet e para, kur isha në fillore, shkrimi im ishte këndor, i dhëmbëzuar, aq sa edhe “e”-të kishin cepa të mprehtë. Më vonë, kur doja të isha më femërore (dhe gjithsesi po dështoja), i bëja shkronjat më të rrumbullakëta, ku çdo lakim ishte një flluskë gati për të shpërthyer. Në shkollën e mesme, kur erdhi koha për t’u marrë seriozisht me regjistrimin në universitet, fillova me shkronjat e pjerrëta, të racionalizuara dhe të kontrolluara.

Secila prej metamorfozave të mia ka ndodhur duke ndjekur një besim shekullor amerikan, sipas së cilit njerëzit – madje edhe tipologjitë e ndryshme të tyre – mund të përkufizohen nga mënyra se si i shkruajnë gërmat, edhe nëse ky “tregues” sot mund të duket i vjetëruar. Në epokën e tekstit në ekran, vështirë se shkruajnë më me dorë, kështu që rrallëherë kemi mundësinë ta vlerësojmë karakterin e dikujt prej kaligrafisë. Shkrimi i dorës, si gjuhë më vete, po zhduket.

Shkrimi dhe karakteri

Me kalimin e shekujve, ka ndryshuar vazhdimisht mënyra se si njerëzit e lexonin atë gjuhë. Deri në shekullin XIX, të paktën në Shtetet e Bashkuara, stili i të shkruarit nuk ishte edhe aq një akt i shprehjes (si formë vetëzbulimi), se sa një tregues i kategorisë sociale të dikujt, përfshirë profesionin. “Për shembull, ka pasur stile shkrimesh (gërma) për tregtarët, që duhej të pasqyronin efikasitetin dhe shpejtësinë e punës së tyre”, më tha Tamara Plakins Thornton, historiane në Universitetin e Buffalo-s dhe autore e librit “Shkrimi me dorë në Amerikë”. Avokatët përdornin një shkrim tjetër, aristokratët një tjetër, e kështu me radhë. Dallimet imponoheshin nga normat shoqërore, nga mësuesit, nga klientët, nga kolegët dhe punonjësit.

Gjithashtu, burrave e grave u caktoheshin stile të ndryshme shkrimi. Burrave u mësohej “shkrimi i bëshëm”, më ka thënë Carla Peterson, profesoreshë e gjuhës angleze në Universitetin e Maryland. Përdornin “Roundhand”, një karakter mjaftueshëm i madh, i konceptuar që të shkruhej në letër duke ushtruar forcë mbi penë apo stilolaps. Femrave, përkundrazi, u mësonin kursiven më të ngushtë italike, të ngjashme me atë të sotme. “Ky stil i fundit është zvogëluar”, thotë Ewan Clayton, ekspert i shkrimit të dorës në Universitetin e Sunderland në Mbretërinë e Bashkuar, “në po të njëjtën mënyrë siç është tkurrur beli i grave”. Në fund, edhe gratë filluan gjithashtu të përdornin “Roundhand”.

Ideja se stilet e të shkruarit mund të ndryshojnë ndjeshëm nga një person në tjetrin – dhe se këto dallime mund të jenë një mjet për të treguar natyrën e vërtetë të dikujt – u shfaq në shekullin e nëntëmbëdhjetë, në një kohë kur korrespondenca dhe dokumentet e tregtisë filluan të shkruheshin në makina shkrimi. Arti i të shkruarit çlirohej kështu nga detyrimet profesionale, duke u bërë më personal. “Besohej se shkrimi i dorës mund të shërbente si artikulim i vetvetes dhe se lloji i shkrimit të dorës thoshte diçka për karakterin e një personi”, tregon Mark Alan Mattes, profesor i anglishtes në Universitetin e Louisville dhe kurator i koleksionit të ardhshëm të “Shkrimi i dorës në Amerikën e hershme”.

Kjo bindje nuk është shfaqur askund më mirë se në fushën e grafologjisë. Në vitin 1840, Edgar Allan Poe (që e donte shumë shkencën) publikoi analizat e tij mbi firmat e më shumë se njëqind shkrimtarëve, dhe se si vijat dhe cepat e tyre përputheshin me stilin e prozës të secilit autor. Për nënshkrimin e Henry Wadsworth Longfellow, ai shprehej: “Këtu shohim tregues të qartë të forcës, vrullit dhe gjallërisë së stilit të tij letrar; detajet e çlirëta dhe të forta të krijimeve të tij.”

Poe nuk ishte kaq madhështor për poeten Lydia Sigourney: “Përmes nënshkrimit të zonjës S. ne mund të gjykojmë lehtësisht krijimet e saj. Liri, dinjitet, saktësi dhe hir – por jo origjinalitet. Këto mund t’i atribuohen asaj. Ka një shije të rafinuar, pa pasur një mendje brilante”. Një udhëzues më sistematik për grafologjinë i vitit 1892 informon lexuesit se ata njerëz, që lidhin të gjitha shkronjat me njëra tjetrën, në arsyetimin e tyre janë “qartësisht deduktivë”, ndërsa ata, shkronjat e të cilëve hidhen në letër me hapësira të konsiderueshme, janë “qartësisht intuitivë”.

Vëmendja ndaj grafologjisë vazhdoi në fillim të shekullit të 20-të, kur kërkuesit botonin studime, me pretendimin se lexuesit mund të zbulonin gjininë e një personi nga shkrimi i tyre, me një saktësi që shkonte përtej rastësisë, a thua se studentëve të mos u ishte mësuar ende se vetëm disa dekada më parë, djemtë dhe vajzat, duhet të shkruani në mënyra të ndryshme.

Gjatë viteve 1970, studiuesit eksploruan shkrimin e dorës për të gjetur ndërlidhje me tiparet e karakterit. Sipas një studimi, “mosvënia e pikave të i-së është shenjë e njerëzve të pa nënshtruar, që nuk janë egocentrikë dhe mbeten të angazhuar në planin social.”

Vdekja e shkrimit të dorës

Analiza e shkrimit të dorës filloi të prekte fundin në epokën e masivizimit të kompjuterit. “Jemi dëshmitarë të vdekjes së shkrimit të dorës”, deklaroi revista “Time” në vitin 2009. Që atëherë, pothuajse gjithçka është bërë dixhitale. Tani unë e kaloj gjysmën e jetës duke folur me kolegët e mi dhe as nuk ia kam idenë se si janë kaligrafitë e tyre. E njëjta gjë vlen edhe me atë grup të miqve të mi, me të cilët nuk na qëllon të shkëmbejnë letra urimi për ditëlindje. Një nga miqtë e mi më të mirë do të martohet vitin e ardhshëm dhe nuk e kam parë kurrë dorëshkrimin e të fejuarës së tij. Si duhet ta di nëse ajo është e prirur kah deduksionit apo intuitës, nëse është inteligjente apo e angazhuar në shoqëri, nëse është artiste apo një vrasëse seriale?

Dua të jem e qartë: grafologjia, siç më tha Thornton, është “e gjitha një budallallëk”. Shumë pak faktorë të lindur ndikojnë në llojin e shkrimit të një personi. Qartësia ose rrëmuja në shkrim, nuk janë tregues të inteligjencës. Shkrimi i dorës mund të përdoret për të diagnostikuar gjendje të caktuara që ndikojnë në lëvizjet motorike të një personi, siç është sëmundja e Parkinsonit, por nuk mund të mësoni asgjë për moralin e atij njeriu nga mënyra se si e vizaton gërmën “t”.

“Ajo që mund të kuptosh nga shkrimi është se si socializohet dhe si i prezantohet botës një njeri”, thotë Seth Perlow, profesor i gjuhës angleze në Universitetin e Georgetown. “Mjekët, historikisht, kanë një dorëshkrim të ashpër; adoleshentët e kanë zakon të vendosin zemra të vogla në “i”. Vajzat nuk shkruajnë ashtu sepse janë vajza, por e bëjnë sepse kanë mësuar se zemrat e vogla lidhen me feminilitetin”.

Kur isha fëmijë, mbaj mend që sa herë mërzitesha në klasë, ushtrohesha me shkronjat e numrat, duke rregulluar pjesë që s’më pëlqenin, duke shtuar e duke hequr vija nga 7-at e mia. Të provoja mënyra të reja ishte si të provoja veshje përballë një pasqyre, të vlerësoja se si më rrinin, duke ditur se do t’i shihnin edhe njerëz të tjerë. Sot, me shkrimin e dorës që është bërë gjithnjë e më pak i pranishëm në jetët tona të përditshme, Thornton më tha: “Ka një arsye të mirë për të menduar se kjo nuk është një fushë për të shprehur personalitetin e dikujt. Është thjesht diçka që duhet ta mësosh dhe t’ia dalësh në mënyrën më të mirë të mundshme”. Nëse doni të konsolidoni identitetin tuaj dhe dëshironi që njerëzit ta vënë re, ndoshta është më mirë ta bëni këtë duke punuar me pamjen tuaj, duke shtuar disa të dhëna në biografinë tuaj në Instagram ose duke përditësuar profilin në LinkedIn, në mënyrë që të gjithë ta dinë që jeni tregtar pa pasur nevojë të deshifrojnë shkrimin tuaj të dorës si këmbë pule.

Ç’është e vërteta, shumë prej cilësive që dikur përcilleshin përmes një lloji të caktuar të shkrimit të dorës, siç është prirja letrare dhe transparenca emocionale, tani mund të komunikohen pa pasur nevojën e një stilolapsi. Perlow ka studiuar praktikën e postimit në Instagram të fotografive të poezive të shkruara me dorë, dhe më thotë se kjo “ngjall një ndjenjë autenticiteti, ose shprehjeje, ose kontakti të drejtpërdrejtë me personalitetin e poetit”.

Kompanitë teknologjike janë përpjekur ta shesin ndjenjën e “shkrimit të dorës” përmes krijimit nga kompjuteri. Shërbimet si “Handwrytten”, “Simply noted” dhe “Pen letters” u japin mundësi klientëve të shkruajnë një mesazh, që më pas një robot do ta transkriptojë, duke përdorur një stilolaps të vërtetë, në çdo stil shkrimi (më pas letra e shkruar nga roboti dërgohet me postë në emrin tuaj). Ama, duhet thënë e vërteta se me këto mjete, ju rrezikoni të ngjallni përshtypje dembelizmi, në vend të një ndjesie autenticiteti. Nëse një mik ose një anëtar i familjes do të më dërgonte një letër ose kartolinë të shkruar si kjo, do të ndihesha i mërzitur që ata nuk kushtuan kohë ose përpjekje për të shkruar diçka me shkrimin e tyre.

Ndoshta janë pikërisht këto që ka reduktuar shkrimi i dorës në epokën dixhitale: kohën dhe angazhimin. Unë dhe bashkëshorti im ndonjëherë i shkruajmë letra njëri-tjetrit, dhe është një akt sfilitës dashurie. Të kuptosh atë që dua të them është një projekt emocional dhe intelektual njëherazi. Por pasi shkruaj për ca kohë, sfida bëhet thjesht fizike. Kam filluar të kem ngërçe në dorën e djathtë. Më dhemb gishti i mesit aty ku qëndron stilolapsi. Do të doja të besoja se vendosmëria ime për të shkruar duke duruar dhimbjen e dorës, thotë diçka më shumë për mua sesa lloji i shkrimit që zgjodha disa dekada më parë.

*Rachel Gutman-Wei është shkrimtare dhe redaktore në revistën “The Atlantic”. Artikulli u përkthye në shqip nga Erjon Uka.