Kohë që kalon, kohë që nuk jetohet

Nga Erjon Uka/ Immanuel Kant mendonte se perceptimi mbi kohën dhe hapësirën ishin funksioni parësor i aktivitetit mendor. Kanti arsyetonte se pa këtë intuitë, njeriu nuk mund t’i jepte formë mendimit, pikërisht sepse koha së bashku me hapësirën ishin dimensione që ndërtonin kuadrin e nevojshëm të mendimit. Jashtë kësaj kornize, mendimi nuk do të qe i mundur.

Për këtë ishte në një polemikë të fortë me Njutonin, i cili për hir të punimeve të tij fizike imagjinonte një hapësirë të madhe boshe, ku koha kalon edhe nëse asgjë nuk ndodh. Pra Njutoni e ndau kohën nga ngjarjet që ndodhnin në botë. Për të, koha rridhte pavarësisht çdo gjëje.

Perceptimi i njeriut për gjumin dhe zgjimin, ditën dhe natën, verën dhe dimrin si një transformim i vazhdueshëm, i cili mund të jetë linerar ose në formë ciklike, mund të quhet kohë. Ajo që ndodhi në karantinë gjatë muajve të pandemisë, e që për shumë të tjerë që po vazhdojnë të punojnë në kushtet e punës në distancë, apo edhe për të tjerë që i kanë ndërprerë marrëdhëniet e punës (dhe këtu i japim një vlerë të patjetërsueshme angazhimit profesional në jetën e përditshme të njeriut modern, në kushtet e vetëpërmbushjes, konkurrencës dhe tregut të lirë) ishte se koha humbi kuptimin e saj. Ditët u ngjeshën me njëra-tjetrën, aq sa u shkrinë në një kohë të pakohë. Koha fizike humbi kuptimin e saj, u shemb në vetvete, ku gjithçka mund të ndodhte kurdo duke mos lënë asnjë gjurmë.

Francezi Henri Bergson, ndër filozofët më me ndikim në gjysmën e parë të shekullit të shkuar e njëkohësisht fitues i Nobelit në letërsi, mbronte tezën se ka dy lloje kohësh: e para është koha e shkencës, atë që mund ta ndajmë në çaste të barabarta nga njëra-tjetra, që mund ta masim në formën sasiore, ta copëzojmë në mënyrë lineare, që mund ta programojmë dhe ta planifikojmë. E dyta është koha e jetuar. Thënë shkurt me dy fjalë, është koha koha që ndryshon në bazë të formës sonë fizike, të gjendjes sonë shpirtërore apo të mendimeve tona.

Dhe ndodhi që pikërisht teksa koha shkencore ecte përpara, sipas matjes në sekonda, në minuta, në orë, në ditënatë dhe në javë kalendarike, koha e jetuar ngeci, ndaloi, u çapit me vështirësi dhe vazhdon të ecë duke çaluar. Pse shumicës prej nesh i duket sikur koha që kaluam dhe që po kalojmë nuk na përket më ne? Perceptohet si një kohë e humbur, si kohë e pajetuar?!

Në thelb sepse gjendja jonë shpirtërore ndryshoi rrënjësisht nga ndjenja e frikës, ankthit, e pasigurisë dhe shpesh herë e trysnisë në një realitet krejt të ri, ndikuar mbi të gjitha nga hapësira e kufizuar. Por mbi të gjitha sepse koha nuk u maksimizua. Njerëz që bënin një, dy a tri punë, që pjesë të përditshmërisë së tyre kishin takimin e kolegëve dhe të bashkëpunëtorëve, që dërgonin dhe merrnin fëmijët nga kopshti, që planifikonin të dielën dhe rezervonin për pushimet verore, që dilnin për argëtim dhe ndiqnin pasionet, papritur u kufizuan. Pra kaluan nga një gjendje e maksimizimit të kohës për shkak të interesave të shumta, në një kufizim jo vetëm fizik, por edhe shterim të interesave: nuk mund të takonin njerëz, nuk mund të punonin normalisht, nuk mund të planifikonin pushimet, nuk mund të shkonin për sport. Koha nuk u maksimalizua më, prandaj koha humbi kuptimin e saj.

Në librin e tij “Në kërkim të kuptimit”, psikologu vjenez që i mbijetoi Aushvicit, Viktor Frankl, mbron tezën se jeta është kërkim për kuptim. Në një moment ai jep shembullin e një të burgosuri që kishte parë në ëndërr se lufta do të përfundonte më 30 mars 1945 dhe më në fund do të çliroheshin nga kampi. Dhe ai e besoi, aq sa jetoi për këtë ëndërr. Më 29 mars ai u sëmur, më 30 mars asgjë nuk ndodhi, më 31 mars dha jetë. Doktor Frankl shkruan për këtë rast se megjithëse shkaku zyrtar i vdekjes së të burgosurit ishte tifoja, arsyeja themelore e vdekjes ishte çlirimi i pandodhur, që solli humbjen e besimit, paralizimin e vullnetit për të jetuar dhe rënien e rezistencës trupore përballë sëmundjes së tifos.

Dhe si në rastin e të burgosurit, në izolimin e karantinës dhe në kufizimet e pandemisë, kuptuam se nëse interesat tona duken të palëvizshme, të parealizueshme apo mbeten pezull, ndodh pasi hapësira për zhvillimin e  tyre, si një prej komponentëve thelbësorë të lindjes së mendimit sipas Kantit, është e përçudnuar. Mendimi nuk mund të formohet dhe koha nuk jetohet. Koha fizike, me sekondat e saj do të vijojë të ecë përpara. Ajo e jetuara, ka nevojën për kuptim.

Botuar edhe në Tiranapost.al dhe arberianews.net