Media nuk ka më qëllime kulturore, por vetëm ekonomike
Jürgen Habermas është realist dhe duket i dorëzuar, kur duke parë nga dritarja, psherëtin: “Nuk më pëlqejnë më auditorët apo sallat e mëdha. Nuk i njoh më aq mirë gjërat. Ka një kakofoni që më dëshpëron”.
Nga Borja Hermoso/ Përreth liqenit Starnberg, rreth 50 kilometra nga Mynihu, radhët e vazhdueshme të shtëpive malore ndërpriten nga një ndërtesë e bardhë me dritare të mëdha: është ekuivalentia e racionalizmit arkitektonik në tokën e Heidit, një ballafaqim me modernizmin Bauhaus dhe konservatorizmin e Bavarisë. Një tabelë e vogël anash derës blu konfirmon se kjo është shtëpia e Jürgen Habermas, mendimtarit nga Dusseldorfi që qëndron denjësisht në panteonin e filozofisë botërore.
Bashkëshortja e tij prej 60 vitesh, historiania Ute Wesselhoeft, hap derën dhe thërret të shoqin: “Jürgen! Kanë ardhur spanjollët!”. Ute dhe Jürgen jetojnë në këtë shtëpi që prej vitit 1971, kohë kur filozofi mori drejtimin e Max Planck Institute.
Habermas flet me shumë vështirësi për shkak të një defekti të lindur në buzë. Një tragjedi e vogël personale për një person që si mision filozofik ka pasur vlerësimin e gjuhës dhe dimensionin social dhe komunikues të njeriut si mjet shpëtimi nga negativiteti. Profesori është realist dhe duket i dorëzuar, kur duke parë nga dritarja, psherëtin: “Nuk më pëlqejnë më auditorët apo sallat e mëdha. Nuk i njoh më aq mirë gjërat. Ka një kakofoni që më dëshpëron”.
Mund të flitet shumë për rënien e intelektualit të angazhuar, por a mendoni se është e drejtë të thuhet se kjo temë shumë rrallë diskutohet jashtë radhëve të intelektualëve?
Nëse bazohemi te modeli francez, nga Zola te Sartri dhe Bourdieu, sfera publike është thelbësore për intelektualin, edhe pse për shkak të brishtësisë së saj po kalon një periudhë të përshpejtuar shprishjeje. Pyetja nostalgjike “Ku kanë përfunduar intelektualët?” është e gabuar. Nuk mund të kemi intelektualë të angazhuar nëse nuk ekzistojnë lexuesit të cilët përthithin idetë.
A e ka dëmtuar interneti sferën publike, e cila më parë mbështetej nga media tradicionale?
Po. Që nga Heinrich Heine, figura e intelektualit ka ndryshuar status përgjatë gjithë konfigurimit liberal të sferës publike. Gazetaria u zgjua dhe u kthye në një mjet informimi që adresonte lexuesit drejt çështjeve të rëndësishme për formimin e opinionit publik. Por kishte edhe një popullatë lexuesish që ishin të arsimuar, të mësuar me procesin konfliktual të formimit të opinionit dhe që merrte kohën e nevojshme për të lexuar shtypin e pavarur dhe cilësor. Sot kjo infrastrukturë thuajse nuk ekziston më. Mesa di ruhet ende në Spanjë, Francë dhe Gjermani. Por edhe në këto vende fragmentarizimi i internetit ka zëvendësuar rolin e mediave tradicionale, mbi të gjitha në gjeneratat e reja. Ama, shpërbërja e opinionit publik ka nisur më herët se krijimi i vorbullës së mediave të reja, dhe televizonet e para komerciale në Shtetet e Bashkuara janë një shembull i frikshëm. Sot mediat e reja përdorin një taktikë edhe më të ashpër komercializmi dhe problemi qëndron se qëllimi i kësaj nuk është vëmendja e konsumatorit, por shfrytëzimi ekonomik i profilit privat të përdoruesve. Vjedhin të dhënat e klientëve pa miratimin e tyre me qëllim manipulimin, shpesh herë edhe politik, siç pamë në rastin e fundit me Facebook.
“Nuk mund të kemi intelektualë të angazhuar nëse nuk ekzistojnë lexuesit të cilët përthithin idetë.”
Përveç avantazheve që dihen, a mendoni se interneti po nxit një lloj të ri analfabetizmi?
Keni parasysh mbrapshtitë agresive, flluskat e Donald Trumpit dhe gënjeshtrat në tweet-et e tij? Nuk mund të themi as se ai është poshtë nivelit politik dhe kulturor të vendit të tij. Trump vazhdimish po e shkatërron atë nivel. Që nga koha kur u shpik letra, me qëllim që njerëzit të ktheheshin në lexues potencialë, u deshën shekuj që e gjithë popullata të mund të lexonte. Interneti po na kthen të gjithëve në autorë potencialë dhe kini parasysh se bëhet fjalë vetëm për pak dekada. Ndoshta me kalimin e kohës do të mësojmë t?i menaxhojmë rrjetet sociale në mënyrë më të civilizuar. Interneti ka krijuar miliona hapësira nënkulturore ku shkëmbehen informacione të besueshme dhe opinione të shëndosha jo vetëm në blogjet shkencore të cilat kanë përforëcuar punën e akademikëve, por për shembull janë krijuar edhe forume për pacientët që vuajnë nga e njëjta sëmundje e që tashmë mund të ndajnë këshilla dhe përvoja në kohë realë. Padyshim që interneti ka sjellë përfitime të mëdha në komunikim. Unë jam shumë i vjetër për të gjykuar impulset e mediave të reja. Ama më shqetëson fakti se është revolucioni i parë mediatik që si qëllim kryesor ka përfitimet ekonomike dhe jo projektet kulturore.
Në botën e sotme të dominuar nga teknologjia, cili është fati i filozofisë?
Unë jam i mendimit të vjetër se filozofia duhet t’i përgjigjet pyetjeve të Kantit: Çfarë di unë? Çfarë duhet të di unë? Çfarë mund të pres? Çfarë është qenia njerëzore? Gjithsesi nuk jam i sigurt se filozofia mund të ketë një të ardhme në formën që e njohim ne sot. Aktualisht ajo po specializohet gjithnjë e më shumë, si gjithë disiplinat. Por mund të them se është udhë pa krye, sepse filozofia duhet të kërkojë të shpjegojë gjithçka, të kontribuojë në shpjegimin racional të njeriut dhe të botës ku jetojmë.
Çfarë është bërë me adhurimin tuaj për marksizmin? Jeni ende i majtë?
Kam harxhuar 65 vite të jetës sime duke luftuar për postulatet e majta në universitet dhe në sferën publike. Kam harxhuar çerek shekulli duke luftuar për një integrim më të madh politik të Bashkimit Europian pasi mendoj se vetëm një organizatë e tillë mund të mbajë nën kontroll kapitalizmin e shfrenuar. Nuk kam rreshtuar kurrë së kritikuari kapitalizmin, siç nuk kam rreshtuar kurrë së menduari se diagnoza e “dorës së padukshme” nuk është e mjaftueshme. Nuk jam nga ata që qëllojnë pa shkak.
Pas fluksit të emigrantëve, a vazhdon Gjermania të ketë vetëm një kulturë?
Unë jam krenar që kultura jonë përfshin gjeneratat e dyta apo të treta të emigrantëve turq, iranianë apo grekë të cilët janë bërë regjisorë, gazetarë apo personalitete të shkëlqyer të botës së televizonit, siç janë edhe administratorë të zotë, doktorë kompetentë, shkrimtarë të mirë, politikanë, muzikantë dhe mësues. Është shembulli më i qartë i forcës dhe i aftësisë rigjeneruese të kulturës sonë. Refuzimi agresiv dhe populist që e djathta ekstreme u bën këtyre njerëzve, pa të cilët ky rigjenerim nuk do të ishte i mundur, është i pakuptimtë.
Nëse flasim për fenë dhe luftërat kulturore, a mendoni se ndodhemi përballë një përplasjeje civilizimesh?
Për mua kjo ide është totalisht e gabuar. Qytetërimet më të vjetra dhe më influencuese janë karakterizuar nga metafizika dhe besime fetare të studiuara në mënyrë të shkëlqyer nga Max Weber. Të gjitha ato kanë një potencial universal, për shkak të të cilit promovojnë hapjen dhe përfshirjen. E vërteta është se fundamentalizmi fetar është një fenomen shumë i ri. Është një fenomen që u zhvillua nga rrënojat sociale të kolonializmit, fundit të kolonializmit dhe zhvillimit të kapitalizmit global.
Keni shkruar se Europa duhet të adaptojë një version europian të Islamit. A nuk mendoni se kjo po ndodh tashmë?
Në Republikën Federale të Gjermanisë ne përpiqemi shumë që ta përfshijmë teologjinë islamike në universitetet tona, ç?ka do të thotë se mund të përgatisim mësues të besimeve fetare në vendin tonë në vend se t?i importojmë ata nga Turqia apo nga shtete të tjera. Megjithatë kjo varet nga ne, nga aftësia jonë për të integruar familjet emigrante. Por nuk zgjidh problemin e emigrimit global. Mënyra e vetme për ta zgjidhur këtë problem është të përballemi me shkaqet ekonomike që i shtyjnë njerëzit të ikin nga vendet e origjinës.
E si mund ta bëjmë këtë?
Mos më pyesni për këtë për sa kohë nuk ndryshohet kapitalizmi global. Ky është një problem që ka lindur shumë shekuj më parë. Nuk jam ekspert, por nëse lexoni ?Die Externalisierungsgesellschaft? të Stephan Lessenich do të shihni se si këto valë që bien mbi Europën dhe botën perëndimore janë krijuar prej vetë asaj.
“Zot na ruaj nga udhëheqësit filozofë!”
Një nga shprehjet tuaja më të famshme është se Europa është një gjigant ekonomik, por një xhuxh politik. Duket se asgjë nuk ka ndryshuar, sepse sot kemi Brexit, populizmin, ekstremizmin dhe nacionalizmin.
Futja e euros e ka ndarë komunitetin në veri-jug: në fitues dhe humbës. Arsyeja e kësaj është se diferencat strukturore mes rajoneve ekonomike nuk mund të kompensohen nëse nuk bëhet progres drejt bashkimit politik. Valvulat e shfryrjes, siç janë tregu i përbashkët i punës apo një sistem i njëjtë i sigurisë sociale, mungojnë. Edhe Europa nuk ka fuqinë për të aplikuar një politikë fiskale të njëjtë. Kësaj shtojini një model politik neoliberal që përforcon varësinë e shteteve të veçanta në tregun global. Papunësia e të rinjve në vendet e jugut është skandaloze. Pabarazia është rritur në të gjithë Europën. Ata që janë përshtatur me këtë, e kanë bërë përmes modelit ekonomik liberal që nxit vetëm përfitimin individual. Nga ana tjetër mes atyre që janë të pasigurtë po përhapen tendancat regresive dhe zemërimi irracional vetëshkatërrues.
A ka gabuar ndonjëherë Gjermania me drejtimin duke synuar hegjemoninë? Cili është roli i Francës?
Problemi është se qeveria e Gjermanisë nuk ka as talentin dhe as eksperiencën për një fuqi hegjemonike. Nëse do ta kishte, do të duhej të dinte se është pamundur të mbash Europën e bashkua pa marrë parasysh interesat e shteteve të tjerë. Në dy dekadat e fundit Gjermania ka vepruar si një fuqi nacionaliste kur vjen puna te politikat ekonomike. Në lidhje me Macronin, ai vazhdon të mundohet t’ia mbushë mendjen Merkelit se si do të duket në librat e historisë.
Macron është filozof, si ju. Mendoni se politika dhe filozofia bashkëveprojnë mirë bashkë?
Zot na ruaj nga udhëheqësit filozofë! Gjithsesi, Macron të imponon respekt sepse në fushën aktuale të politikës është i vetmi që ka një perspektivë politike, i cili si intelektual dhe orator bindës ndjek qëllimet politike të vendosura prej kohësh nga Europa; i cili në rrethanat thuajse dëshpëruese të zgjedhjeve të fundit tregoi një guxim të madh personal dhe deri më tani si President po bën ato që premtoi. Në një kohë si kjo e sotmja, e karakteriazuar nga humbja paralizuese e identitetit politik, kam mësuar të vlerësoj këto cilësi personale përtej këndvështrimeve të mia marksiste.
*Intervista është realizuar nga gazetari spanjoll Borja Hermoso dhe është botuar në të përjavshmen “El Pais Semanal” në maj 2018, në prag të 89-vjetorit të Habermas. Përkthyer në shqip nga Erjon Uka për Tiranapost.al në vitin 2018.
