Sa jetë ka brenda teatrit dhe sa teatër ka në jetët tona

“Nuk është e vërtetë që personazhet të personifikojnë gjithmonë, siç do të përshkruhej në narrativën romantike. Një personazh e largon tjetrin, por unë kam të njëjtën simpati dhe mirënjohje për të gjithë”.

Sa fytyra dhe sa jetë ka luajtur në skenë dhe në ekran Toni Servillo. Aktori total, “aktori më i madh italian”, siç e përcaktoi revista “Sette” me largpamësi në vitin 2007 dhe siç përsëriti “New York Times” në vitin 2020.

Një dhe njëqind mijë. Giulio Andreotti, Silvio Berlusconi, Jep Gambardella, sipërmarrësi i helmeve Franco, inspektori Vogel dhe shumë të tjerë. Ndërsa ai flet, duket sikur i shohim të gjithë, ata ngacmojnë me një shprehje, një buzëqeshje, një vështrim.

Në Festivalin e 78-të të Filmit në Venecia ai është protagonist me tre filma. “Qui rido io” me Mario Martone, një roman kinematografik për jetën e dramaturgut dhe aktorit Eduardo Scarpetta, babai i vëllezërve De Filippo. “È stata la mano di Dio” nga Paolo Sorrentino dhe jashtë konkurrimit “Ariaferma” nga Leonardo Di Costanzo.

E takojmë në Napoli, në dhomat e “Casa Morra”, një muze i artit bashkëkohor i krijuar nga Giuseppe Morra. Nga dritaret, në një ditë të nxehtë me diell, qyteti ofron bukurinë e tij të pacipë: Vezuvi, mure shumëngjyrëshe dhe të rrjepura shtëpish, një dritë që duket e pamundur.

“Në fund të asaj shkalle xhiruam një pjese të “Qui rido io””, thotë Servillo. “Skena e sallës së gjyqit është vendosur atje. Scarpetta u denoncua nga D’Annunzio sepse ai bëri një parodi me veprën “La figlia di Iorio”. Procesi zgjati vite”.

Pse zgjodhët zanatin e aktorit?
Po ju jap një përgjigje të thjeshtë dhe të sinqertë, duke shmangur atë banalen se “nuk dija të bëja gjë tjetër”. Jam kurioz për të tjerët. Fillimisht teatri dhe më vonë kinemaja më dhanë mundësinë për të hyrë në kontakt me tributë e shoqërive teatrale, të xhirimeve të filmave dhe me personazhet. I imi nuk është një art që kultivohet në vetmi, ai lëvrohet në marrëdhënien e tij me publikun. Teatri dhe kinemaja janë festa inteligjence dhe festat nuk bëhen vetëm.

Vëllai juaj Peppe është muzikant, keni punuar shumë herë bashkë. Ka lindur në familje dashuria për artin?
Në shtëpinë tonë nuk kishte artistë, por spektatorë. Nuk kishim shumë libra, por dëgjonim shumë të flitej për shfaqje teatrale. Kurrë nuk duhet të nënvlerësojmë atë që publiku mund të japë dhe të marrë. Eduardo De Filippo thoshte “Mos i jepni gishtin spektatorit, përndryshe ai do t’ju marrë krahun”.

Eduardo De Filippo është një figurë qëndrore e formimit tuaj. E keni parë nga afër?
Po, shumë herë kur isha fëmijë në teatrin e tij në San Ferdinando, pastaj në moshë madhore, në një mbrëmje që më ka mbetur në zemër. Kritiku i madh Giuseppe Bartolucci më detyroi mua dhe Mario Martone-n që ta ndihmonim me dy vënie në skenë të Eduardo-s: “Il berretto a sonagli” nga Pirandello dhe komedinë “Sik-Sik l’artefice magico”. Ishte një çast i madh dijeje teatrore. De Filippo vdiq pak më vonë dhe nuk pata më rastin ta takoja.

Ju interpretoni Eduardo Scarpetta-n, babain e De Filippo-s.
Prodhimet e Eduardo De Filippo-s më lejuan të udhëtoja nëpër botë. Me komedinë “Sabato, Domenica e Lunedì” patëm një javë me bileta të shitura në Barbican të Londrës. Asnjëherë nuk do ta kisha imagjinuar se do ta vija në skenë Scarpetta-n. Me rastin që më dha regjisori Mario Martone u magjepsa nga mundësia e sjelljes së teatrit në kinema. “Qui rido io” tregon se sa jetë ka brenda teatrit dhe se sa teatër ka në jetët tona. Ka momente në të cilat është e vështirë të kuptohet nëse jemi në skenë apo në shtëpi, nëse flitet për trillim apo për realitet.

Si keni punuar për personazhin e Scarpetta-s?
I jam afruar si një kafshë që synon prenë e saj dhe zotëron një territor të caktuar. Territori i tij ishte tribuja e përbërë nga teatri, familja dhe miqtë. Pretë ishin skenarët, gratë, publiku, vetë Napoli të cilit i dhuroi buzëqeshje të vazhdueshme dhe teatri të cilin e reformoi duke hequr rolin e suflerit. Kishte uri për një jetë absolute.

Nëntë fëmijë, jo të gjithë të njohur, nga tre gra të ndryshme, dy në martesë ndërsa të tjerët fryt i marrëdhënieve jashtëmartesore. Eduardo, Peppino dhe Titina kanë lindur nga Luisa De Filippo, mbesa e gruas së tij Rosa. Sot do të ishte më e vështirë për opinionin publik të ndante punën e Scarpetta-s nga jeta private.
Si aktor nuk më intereson morali, më intereson jeta dhe çdo epokë ka pasur jetët e saj.

Keni drejtuar shumë spektakle teatrore, a nuk e keni menduar kurrë të çimentoheni në regjinë kinematografike?
Jo sepse kam nevojë ta angazhoj trupin në vepër. Në teatër drejtoj dhe luaj, vetëm një herë nuk e kam bërë dhe vuajta për vdekje. Gjithsesi shkoja çdo natë në sallë për ta ndjekur shfaqjen. Unë shprehem brenda akteve. Teatri është arti i shfaqjes, kinemaja është arti i përqëndrimit në fragment.

Në Venezia, përveçse me filmin “Qui rido io” përfaqësoheni edhe me filmin “È stata la mano di Dio” nga Paolo Sorrentino.
Nuk është një film autobiografik, siç kam parë të shkruhet, ka elementë që i përkasin jetës së Paolo-s, por tregon turbullirat e një djali që përballet me jetën në një qytet plot me simbole si Napoli. Shumë tetëmbëdhjetë vjeçarë mund të gjejnë veten aty. Protagonist shumë i zoti është Filippo Scotti në debutimin e tij.

Ju çfarë djali keni qenë?
Kam jetuar stuhinë e adoleshencës, por teatri m’u vu përballë. Ishte vendi ku mësova të krijoja synimet e mia. Rritja në një familje spektatorësh më bëri të kuptoj herët se imagjinata do të luante një rol të rëndësishëm në jetën time. Është një zgjedhje e lirë, e cila nuk ka të bëjë me karrierën, nuk është një punë. Për ta imagjinuar duhet një kokë e lirë. Në edukimin e fëmijëve të sotëm ekziston përballja me një shoqëri e cila kërkon që ata të jenë shumë të përkufizuar në atë që bëjnë. Fantazia përkthehet si një antidot. Aktrimi është një shtytje anarkiste, pa asnjë siguri. Duhet ta kesh hundën e fortë që të përballesh.

Sa i detyroheni Napolit?
Shumë, ende nuk ia kam shlyer borxhin qytetit tim. Nuk ia kam kthyer të gjithë ushqimin kulturor që kam marrë.

Ju jeni aktori i vetëm që keni interpretuar Giulio Andreotti-n në “Il Divo” dhe Silvio Berlusconi-n në “Loro”. A keni marrë reagime prej tyre?
Jo, nga asnjëri prej të dyve dhe as i kam kërkuar. Këta filma tregojnë një copë të vogël të historisë së vendit tonë duke përdorur një gjuhë origjinale. Adam McKey, regjisori i “Vice”, ka thënë se është frymëzuar nga “Il Divo” për të ndërtuar figurën e ish-zëvendëspresidentit amerikan Dick Cheney. Nëse një i ri sheh “Il Divo” mund të kuptojë diçka më shumë për kohën në të cilën jeton. Nga Berlusconi e më pas Italia njohu një ndryshim radikal të politikës. Jemi në një fushatë të vazhdueshme elektorale.

Disa fraza të Jep Gambardella-s, protagonist në “La grande Bellezza” kanë hyrë në kulturën masive. Një prej këtyre është: “Zbulimi më i qëndrueshëm që kam bërë pasi mbusha gjashtëdhjetë e pesë vjeç është se nuk mund të humbas më kohë duke bërë gjëra që nuk më pëlqen t’i bëj”. Në moshën 62-vjeçare cili është zbulimi juaj?

Si aktor kam mësuar të mos tregoj shumë për personazhet e mi, janë ata që duhet të flasin në skenë ose në ekran. Personalisht unë dyshoj te zbulimet e bujshme. Ndoshta ajo frazë ka goditur pasi përcjell një ndjenjë çliruese, sepse teksa maturohesh e çliron veten nga rëndesa.

*Toni Servillo është aktor italian, si edhe regjisor teatri. Fitues i çmimit Oscar për Aktorin më të mirë Europian në vitin 2008 për filmat “Gomorrah” dhe “Il Divo” si edhe në vitin 2013 për filmin “La grande bellezza”. Katër herë ka fituar çmimin “David di Donatello” ndërsa në vitin 2020 gazeta “The New York Times” e renditi në vendin e shtatë në klasifikimin e 25 aktorëve më të mirë të shekullit XXI. Kjo intervistë për revistën “Sette” u përkthye nga Erjon Uka.