Nga Erjon Uka/ Si do të ishte nëse përveç katër ungjijve, atij të Mateut, Markut, Lukës e Gjonit, të kishim edhe një të pestë, të shkruar nga vetë ai, djali i Jozefit dhe i Marisë, ose i Zotit, pra nga Jezu Krishti? Një ide e çuditshme, por nuk ka qenë e tillë për Jose Saramagon, nobelist portugez, i cili tronditi fort Kishën Katolike në fillim të viteve ’90 me romanin “Ungjilli sipas Jezu Krishtit”, botuar në shqip nga “Dudaj”.

Me një stil ironik por edhe naiv, sa alegorik aq edhe besnik ndaj fakteve reale të Librit të Shenjtë, Saramago na jep një Zot të vrazhdë e pragmatik, e nga ana tjetër një Jezus që nuk e di me të vërtetë rolin e tij në këtë botë, me dilemat dhe pasionet e çdo adoleshenti. Një Jezus njerëzor, tepër njerëzor.

Ndryshe nga “Tundimi i fundit” i Nikos Kazanzaqisit, Jose Saramago përqëndrohet më së shumti në vitet e para të jetës së Jezusit, që nga lindja në një shpellë, te mësimet e punës me dru që merr nga i ati, vdekja gabimisht në kryq e këtij të fundit, rebelimi ndaj familjes, endjet nëpër Izrael si ndihmës bari i Djallit, dashuria me Maria Magdalenën. Po, Jezusi në këtë libër na shfaqet si partner i saj, që çliron shpirtin e prostitutës jo me ndonjë mrekulli, por thjesht duke i dhënë dhembshuri, përkujdesje e dashuri njerëzore.

“Kështu ëshë rinia, egoiste, mendjemadhe, dhe Jezusi, që ta dijë, nuk ka asnjë arsye për të qenë ndryshe nga djemtë e moshës së tij…”, e përshkruan Saramago, kur ai vetëm 14 vjeç largohet nga familja për të shkruar në Jeruzalem. Aty takon një bari trupmadh, e së bashku ruajnë delet e dhitë, por në të vërtetë ai bari është Djalli. Jeta e Jezusit lëkundet mes atij dhe Zotit, i cili shfaqet në forma të ndryshme: herë si re, herë si një hebre i pasur, herë si kolonë tymi. Por e përbashkëta në të gjitha format është mizoria e tij, pragmatizmi. Zoti ngjan më shumë si një Princ i Makiavelit, se sa një bari i mirë që kërkon të ushqejë tufën e tij. E jo pa shkak, sepse edhe vetë bota sot është mizore, e padrejtë, të dobëtit vuajnë, të fortët fitojnë. A buron vallë kjo nga vullneti i Perëndisë? Përse në Librat e Shenjtë na thuhet të jemi të urtë e të duruar me njëri-tjetrin, por në të vërtetë ndodh krejt e kundërta? A jemi gënjyer prej Zotit, apo ai është i pafuqishëm për të vendosur vullnetin e tij? Apo, ndoshta, fjala i është spërdredhur aq shumë, sa kemi humbur në atë që quhet lost in translation?

“Ndodh shpesh që nuk bëjmë pyetje sepse nuk jemi ende gati të dëgjojmë përgjigjet, ose fare thjesht sepse kemi frikë prej tyre.”

Kush e di. Mbi të gjitha këto janë pyetje për ata që besojnë se përtej asaj që prekim përditë me dorë, shohim me sy e dëgjojmë me vesh, ka diçka hyjnore, që nuk mund të shpjegohet as nga mendja njerëzore e as nga formulat e gjata të fizikës.

Perëndia e Saramagos e di se për ta përhapur fjalën e tij, më shumë se sa armët, i duhet një martir, i duhet gjak i pafajshëm, i duhet të flijojë atë që e ka përzgjedhur si birin e tij. Kërkon të shtrijë pushtetin përtej Izraelit, në çdo cep të botës, edhe pse e di shumë mirë se çdo të vijë më pas: vdekja e vetë dishepujve të Krishtit me rrjepjen e Bartolomeut, sharrimi i Simonit, vrasja me gurë e Jakobit, kryqëzimi për së prapthi i Pjetrit, mijëra të vdekur nga kryqëzatat, turrat e druve, gijotinat: në faqe të tëra përmenden emrat e atyre që u vranë në mënyrë barbare për të përcjellë fjalën e shenjtë. E gjithçka në emër të Zotit, të një Zoti egoist dhe me qëllime të dyshimta. Prandaj dhe Jezusi i Saramagos në fund thotë “Njerëz, faleni se nuk e di se ç’bën”.

“E mira që jam unë nuk do të ekzistonte pa Të keqen që je ti, një E mirë që do të duhej të ekzistonte pa ty do të ishte e paparanueshme, as vetë nuk arrij ta përfytyroj, si me një fjalë, ashtu edhe me njëqind… Në qoftë se Djalli nuk jeton si Djall, edhe Zoti nuk jeton si Zot, vdekja e njërit, do të jetë vdekja e tjetrit”, i thotë Zoti djallit, të ulur të tre, së bashku me Jezusin, në një varkë në mes të detit.

Edhe në këtë roman, si në gjithë veprën e tij, Saramago nuk heq dorë nga stili karakterizues i të shkruarit. Nuk ka rreshta të rinj për dialogjet, pikësimi është i pakët, fjalitë janë të gjata. Gjithçka duket sikur rrjedh nga fillimi në fund, pa copëzime konvencionale. Ky roman përfshin të gjitha veçoritë, për të cilat iu dha Nobeli në vitin 1998, si shëmbëlltyrat e mbështetura nga imagjinata, dhemshuria dhe ironia, ashtu edhe skepticizmi modern mbi të vërtetat zyrtare. E megjithëse ky Ungjill, siç vetë shkruan, “nuk ka pasur asnjëherë qëllimin e pacipë të kundërshtojë atë që kanë shkruar të tjerët dhe nuk do të guxojë të thotë se ajo që ndodhi nuk ka ndodhur, duke vënë një jo në vend të një po-je”, i kushtoi dëbimin nga Portugalia, armiqësinë e Vatikanit dhe të Kishës Katolike portugeze.

“Mendimet janë ato që janë, hije që kalojnë, ato nuk janë as të mira e as të liga, ato që kanë rëndësi janë veprimet.”

E në fakt këndvështrimi i Saramagos, ose provokim për disa, është një formulim i përkryer humanist, sipas së cilit ata që mund ta bëjnë ndryshimin, për mirë a për keq qoftë, janë si ne: prej mishi dhe prej gjaku, kanë pasione dhe dhimbje, lëkunden mes dilemash e marrin vendime. Në fund të fundit, a ka gjë më frymëzuese se sa të dish se ndryshimi erdhi nga një i ngjashmi yt?