Por duhet të gjejmë “pse”. Me siguri nuk është vetëm një e tillë, por janë shumë e shumë “pse” të shtresëzuara e të ndërlidhura me njëra-tjetrën që mund të shpjegojnë mosreagimin e komunitetit ndaj ngjarjeve të tilla. Komunitetet në Shqipëri, që të gjitha bashkë përbëjën shoqërinë, i ngjajnë shumë asaj qytezës në Francën qendrore të viteve ’30.
Nga ai sheshpushim, rreth orës 10 të mëngjesit, mes pluhurit dukej skena. Kujtimet lidhen me persona, lidhen me ngjarje, me aroma dhe po: lidhen edhe me tulla, me llaç, me gur a me tallash. Besoj se kushdo, pro a kundër projektit ose mënyrës se si po zbatohet ai, ndihet i vjedhur. I plaçkitur në kujtimet e tij.
Një ngërç i madh e ka zënë sistemin e arsimit të lartë në Shqipëri (që në fakt së fundi është përforcuar, jo se nuk ka ekzistuar) me një reformë të lënë përgjysmë dhe një ligj me paterica, duke e detyruar universitetin që të bashkëudhëtojë më së shumti me burokracinë e të flirtojë haptazi me interesat politike, e të ketë fare pak pikëtakime me shkencën.
Ndër faktorët kryesorë psikologjikë është pamjaftueshmëria. Duke qenë se shohim të tjerët që blejnë në sasi të mëdha dhe më pas shohim raftet e marketeve thuajse të boshatisur, mendojmë se produktet do të mbarohen. Gjithashtu, dihet se sa më i rrallë të jetë një mall, aq më i çmuar bëhet në perceptimin tonë dhe aq më të prirur jemi ta blejmë nëse na jepet mundësia.
Shpejt, kur u pa se pandemia e kishte seriozisht dhe karantina ishte e pashmangshme, ballkonët reshtën së qeni vende që shfrytëzoheshin si hambarë për objekte të rëndësisë së tretë në shtëpi, si vende për të nderur veshjet a si hapësira prej nga mund të shkundej tapeti, sepse pjesa më e madhe e jona as e çonim ndër mend ta kalonim kohën e lirë aty. Por ato u rikthyen sërish vende qetësie.
Pak më shumë se një orë duke dëgjuar Romano Prodin, kuptova se përse një politikan mund të adhurohej aq shumë jo nga militantët në një aktivitet zgjedhor përgjatë fushatës elektorale, por në një sallë teatri, në një debat idesh për demokracitë liberale, Europën dhe vlerat humane. Sepse përfaqëson teknokratin në politikë, njeriun që ecën drejt ideve dhe jo drejt personave, sepse ishte “Profesori” që iu kundërvu “Kavalierit”, njeriu që diti të krijojë por edhe të tërhiqet, të promovojë dhe t’u hapë rrugë të tjerëve. E nëse sot e ardhmja na duket e paqartë, është edhe sepse veprime skandaloze prej aktorësh mediokër të Donald Trump apo Silvio Berlusconit marrin më shumë vëmendje se idetë e teknokratëve si Romano Prodi.
Dhe njerëzit priren më shumë të shpërndajnë informacione të rreme, sesa ato të vërteta. Pse? Sepse informacionet e rreme përgatiten në të atillë mënyrë që të jenë befasuese, kanë tituj goditës dhe tronditës, kanë foto që të prekin, kanë gjuhë popullore, duken më njerëzore dhe janë të shkurtra. Prandaj bëjnë më shumë përshtypje, prandaj faqet e parodive ndiqen më shumë se Financial Times apo The Economist. Një paragraf është “virus” më i mirë se 2 faqe artikull me gjuhë të kulluar shkencore!
Lufta nxit panik, si supermarketet e tejmbushura të fundjavës; Lufta nxit pasiguri, si lotët e gjyshërve që nuk e dinë nëse do të dalin nga shtëpitë për të blerë ushqim ose jo; Lufta nxit ankth, dhe nuk e shuan dot asnjë slogan që thërret për shumë kujdes e për pak frikë; Lufta nxit përçmim ndaj njëri-tjetrit, siç shohim në komunikimet virtuale. Kjo nuk është një luftë, është një pandemi. Dhe pandemia nuk është hiç më pak e rëndë se lufta, nuk është aspak më e lehtë për t’u përballuar se lufta. Por është pandemi, jo luftë.
Jemi dëshmitarë të rishpikjes së një sistemi, që të paktën në të gjallët tonë nuk e kemi parë. Jemi në metamorfozë, ku gjëra të cilat i konsideronim si të mirëqena (shoqërizimin), elementë kulturorë (shtrëngimi i dorës) apo vese të padëmshme (fërkimi i syve) konsiderohen gati-gati kriminale dhe sabotuese.
Më 9 maj të 1978, si sot dyzetë e dy vite më parë, ish-kryeministri italian Aldo Moro pas rrëmbimit 55 ditor u gjet i vrarë në bagazhin e një makine në rrugën “Caetani” në Romë, mes selisë së Demokracisë Kristiane dhe Partisë Komuniste. Historia e Aldo Moros është historia e intelektualit në politikë, e një tentative për reformim të lënë përgjysmë, e goditjes së shtetit dhe e luftës së ashpër politike brenda llojit. Në këtë shkrim botohet edhe letra e fundit drejtuar bashkëshortes, katër ditë para vrasjes.
